Σάββατο 5 Ιουλίου 2014

Πώς αντιμετωπίζουμε ένα "άγνωστο" κείμενο; (πρόλογος)

Πολλές φορές έχουμε έρθει αντιμέτωποι με ένα απόσπασμα αρχαίου ελληνικού κειμένου, το οποίο έχουμε προσπαθήσει να ερμηνεύσουμε ή, έστω, να προσεγγίσουμε, δίχως όμως πάντοτε τα επιθυμητά αποτελέσματα. Στη θέση αυτή εισέρχονται σε συχνότατη βάση μαθητές, σπουδαστές, φοιτητές, καθηγητές, ερευνητές και, εν γένει, φιλόσοφοι (με την έννοια αυτών που αγαπούν να αποκτούν γνώση), δηλαδή πρόκειται για ένα φαινόμενο που αφορά ένα σημαντικό και μη αμελητέο ποσοστό ανθρώπων γύρω μας. Το για ποιον λόγο η πλειονότητα (ή η πλειοψηφία, αν παρατηρούμε τον κόσμο απλώς ως ένα πολιτικό όργανο με την ιδιότητα του ψηφοφόρου) των Ελλήνων, εν προκειμένω, ασχολείται ή έχει τύχει να ασχοληθεί με την αρχαία ελληνική γλώσσα κάποια στιγμή στη ζωή τους δε θα εξεταστεί στην παρούσα ανάρτηση. Αντιθέτως, θα περιορίσουμε το θέμα στην προβληματική που αναφύεται στους μαθητές σε μια τέτοια απορητική κατάσταση και θα προταθούν μερικοί πρακτικοί τρόποι που ελπίζουμε να τους βοηθήσουν να την αντεπεξέλθουν (και όχι "ανταπεξέλθουν", διότι θα σήμαινε την απομάκρυνση μαζί με το πρόβλημα και όχι την έξοδο από τη δυσκολία).

Ακολουθώντας αυτή τη φορτική και δυσανάλογη με το υπόλοιπο κείμενο εισαγωγή, θα παρουσιάσουμε μερικά συχνά και ενδεικτικά εμπόδια που, σε κάποιο βαθμό, για μερικούς μικρότερο για άλλους μεγαλύτερο, συντελούν σε ένα όχι ιδιαίτερα ικανοποιητικό αποτέλεσμα.

Ας πάρουμε μερικές περιοδικά επαναλαμβανόμενες περιπτώσεις (χωρίς να σημαίνει απαραίτητα ότι δεν υπάρχουν και άλλες συχνότερες):

1. Συναντάμε μια λέξη που δεν καταλαβαίνουμε τι μέρος του λόγου είναι (π.χ. ρήμα, επίθετο, ουσιαστικό, μόριο, επίρρημα κτλ)

2. Αδυναμία σύνταξης μιας περιόδου (π.χ. ποιο απαρέμφατο εξαρτάται από ποιο;)

3. Δίλημμα ως προς το είδος μιας λέξης, φράσης ή πρότασης (π.χ. αιτιολογική ή χρονική μετοχή;)

4. Γλωσσική αμφισημία (π.χ. τί σημαίνει "αἱρῶ"; Κυριεύω, συλλαμβάνω, σκοτώνω, ...;)

5. Συνοχή στο νόημα της πρότασης (όταν υπάρχει νοηματικο "κενό" ή σύγχυση)


Όπως είναι ήδη φανερό, η ανωτέρω δημοσίευση δε συνιστά τίποτα περισσότερο από μια εισαγωγή αρχαιογνωσίας που προλογίζεται νέες αναρτήσεις με ποικίλες και διάφορες συμβουλές για τον αγώνα μας για το λεγόμενο "άγνωστο". Οπλιστείτε γερά και ας βγούμε έξω στη μάχη!



Παρασκευή 4 Ιουλίου 2014

Πλάτων, Λάχης, 178a - 178b (ενδεικτικές απαντήσεις)






ΔΥΣΚΟΛΙΑ: ΕΥΚΟΛΟ
(άγνωστο επιπέδου Β' Λυκείου, ασκήσεις επιπέδου Γ' Λυκείου)

ΛΥ. Τεθέασθε μὲν τὸν ἄνδρα μαχόμενον ἐν ὅπλοις, ὦ Νικία τε καὶ Λάχης· οὗ δ’ ἕνεκα ὑμᾶς ἐκελεύσαμεν συνθεάσασθαι ἐγώ τε καὶ Μελησίας ὅδε, τότε μὲν οὐκ εἴπομεν, νῦν δ’ ἐροῦμεν. ἡγούμεθα γὰρ χρῆναι πρός γε ὑμᾶς παρρησιάζεσθαι. εἰσὶ γάρ τινες οἳ τῶν τοιούτων καταγελῶσι, καὶ ἐάν τις αὐτοῖς συμβουλεύσηται, οὐκ ἂν εἴποιεν ἃ νοοῦσιν, ἀλλὰ στοχαζόμενοι τοῦ συμβουλευομένου ἄλλα λέγουσι παρὰ τὴν αὑτῶν δόξαν· ὑμᾶς δὲ ἡμεῖς ἡγησάμενοι καὶ ἱκανοὺς γνῶναι καὶ γνόντας ἁπλῶς ἂν εἰπεῖν ἃ δοκεῖ ὑμῖν, οὕτω παρελάβομεν ἐπὶ τὴν συμβουλὴν περὶ ὧν μέλλομεν ἀνακοινοῦσθαι.


                                                                                                Πλάτων, Λάχης, 178a - 178b









ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ



Α. Να επιλέξετε την απάντηση που συμπληρώνει πληρέστερα το κενό της πρότασης:

1. Το παρατιθέμενο απόσπασμα αντλείται από το έργο του Πλάτωνα Λάχης που αφορά ______(γ)______.
α. τη δύναμη της φιλίας
β. τον ορισμό της σωφροσύνης
γ. τη φύση της πολεμικής αρετής
δ. την υπεροχή της γενναιότητας

2. Το πρόσωπο που ομιλεί δεν είναι άλλος από τον ______(δ)______.
α. Χαρμίδη
β. Σωκράτη
γ. Λάχητα
δ. Λυσίμαχο



Β. Να απαντήσετε μονολεκτικά στις εξής ερωτήσεις:

1. "τῶν τοιούτων καταγελῶσι": σε τί αναφέρεται;
Απ.: Θεάματα (εδώ: στρατιωτικές ασκήσεις με οπλισμό).

2. "ἐκελεύσαμεν": ο ομιλητής θεωρείται κοινωνικά ανώτερος, ίσος ή κατώτερος σε σχέση με τους συνδιαλεγόμενους;
Απ.: Ίσοι (γι'αυτό και αποδίδουμε το ρήμα "ἐκελεύσαμεν" ως "παροτρύναμε" παρά ως "διατάξαμε").



Γ. Να απαντήσετε με επιγραμματική συντομία στις επόμενες ερωτήσεις:

1. "οὗ δ’ ἕνεκα": σε τί αναφέρεται;
Απ.: Στην ειλικρίνεια της άποψης των συνδιαλεγομένων, στην παρρησία (δηλ. το να εκφράζει κανείς αυτό που πραγματικά πιστεύει).

2. "ἐάν τις αὐτοῖς συμβουλεύσηται": για ποιους κάνει λόγο;
Αναφέρεται σε αυτούς που μπροστά σε άλλους με διαφορετική γνώμη εκφράζουν άποψη αποκλίνουσα από αυτή που έχουν υιοθετήσει.





ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΑ:

Να εντοπίσετε στο κείμενο που σας δίνεται μία (1) ετυμολογικά συγγενή λέξη για κάθε μία από τις παρακάτω λέξεις:

1. ρητορεία: εἴπομεν, εἴποιεν, ἐροῦμεν, παρρησιάζεσθαι, ...
2. υπεραπλούστευση: ἁπλῶς
3. αφοπλισμός: ὅπλοις
4. δοκησίσοφος: δόξαν, δοκεῖ
5. ανειλημμένος: παρελάβομεν
6. κοινωνιολογία (α' συνθετικό): ἀνακοινοῦσθαι
7. καθηγητής: ἡγησάμενοι
8. άγνοια: γνῶναι, γνόντας
9. γελωτοποιός: καταγελῶσι
10. κοινοβούλιο (β' συνθετικό): συμβουλεύσηται, συμβουλευομένου




ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ:

1. "ἐάν τις αὐτοῖς συμβουλεύσηται":

α. να αναγνωρίσετε συντακτικά το "αὐτοῖς",
δοτική προσωπική του ποιητικού αιτίου (ή ενεργούντος προσώπου) από το ρήμα "συμβουλεύσηται"
β. να βρείτε το είδος του υποθετικού λόγου,
υπόθεση: ἐάν συμβουλεύσηται (ἐάν και υποτακτική αορίστου)
απόδοση: οὐκ ἂν εἴποιεν (δυνητική ευκτική ως μελλοντική έκφραση)
Το είδος του υποθετικού αυτού λόγου δηλώνει το προσδοκώμενο [με αφορμή αυτό, αξίζει να επισημανθεί ότι οι εγκλίσεις δε φανερώνουν πάντοτε και με απόλυτη ασφάλεια και εγκυρότητα το είδος ενός υποθετικού λόγου. Θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί πως εξίσου δυνατή απάντηση θα ήταν το είδος της αόριστης επανάληψης στο παρόν ή μέλλον, κάτι που νοηματικά θα ταίριαζε περισσότερο (αφού μπορεί τους περιγελώντες το θέαμα να τους συμβουλεύονται συνεχώς και απεριόριστα στο παράδειγμα του Λυσίμαχου). Περισσότερο πιθανή φαίνεται η εξήγηση ότι ο Λυσίμαχος "ζωντανεύει" στο μυαλό του και μετουσιώνει την περίσταση σε γεγονός σε πραγματικό χρόνο, όπου επιτελεί μια υπόθεση μέσα σε άλλη υπόθεση, δηλαδή πρόκειται για την απλή σκέψη του λέγοντος συνδυασμένη με το προσδοκώμενο, οπότε υπερισχύει για λόγους οικονομίας και δυνατότητας εγκεφαλικής επεξεργασίας το δεύτερο].
γ. να τον μετατρέψετε στα υπόλοιπα είδη,
δ. να τον εξαρτήσετε από τη φράση "ἐδόκει Λυσιμάχῳ...",
ε. να συμπτύξετε την υποθετική πρόταση σε μετοχή.

2. "οἳ τῶν τοιούτων καταγελῶσι": να συμπτύξετε την πρόταση σε μετοχή.

3. "ἃ δοκεῖ ὑμῖν": να συμπτύξετε την πρόταση σε μετοχή.

(εν τω παρόντι, δε μου είναι διαθέσιμο το πολυτονικό, οπότε οι απαντήσεις σε αυτά τα υποερώτηματα αναμένονται σε λίγες μέρες)





ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ:
Να αποδώσετε στη νέα ελληνική το απόσπασμα.





(Η μετάφραση μπορεί να τείνει να είναι πιο ελεύθερη σε μερικά σημεία. Αυτό δε συνιστά απαραίτητα μειονέκτημα, αφού σκοπός της νοηματικής απόδοσης είναι η εκπόνηση ενός ενιαίου και με συνοχή κείμενου και, εν προκειμένω, σε στρωτή νέα ελληνική γλώσσα. Γι'αυτό και προτιμήσαμε να μεταφράζουμε ορισμένες λέξεις ακόμη και με διαφορετικό από τον πλέον συνήθη και συμβατικό τρόπο. Σε κάθε περίπτωση, τέτοιες περιπτώσεις θα επισημαίνονται στο τέλος του κειμένου.)

ΛΥ. Είδατε τον άνδρα να επιδεικνύει τις μαχητικές του ικανότητες με τα όπλα του, φίλοι μου Νικία και Λάχητα. Το για ποιον λόγο, όμως, σας παροτρύναμε εγώ και ο Μελησίας να έρθετε να παρακολουθήσουμε μαζί αυτό εδώ το θέαμα, δε (σας) το είπαμε τότε, αλλά θα (σας) το πούμε τώρα. Διότι θεωρήσαμε ότι πρέπει να μιλήσετε με πλήρη ελευθερία λόγου. Υπάρχουν, όντως, κάποιοι που γελούν εις βάρος αυτών των ασκήσεων, και αν κάποιος ζητήσει τη γνώμη τους, δε θα πουν αυτά που έχουν στο μυαλό τους, αλλά, προσπαθώντας να εικάσουν αυτά που σκέφτεται εκείνος που τους ζήτησε τη γνώμη τους, λένε άλλα, παρά την άποψή τους. Επειδή, ωστόσο, εμείς έχουμε την πεποίθηση ότι και είστε ικανοί να κρίνετε και, αν διαμορφώσετε κάποια γνώμη, μπορείτε να μας πείτε ελεύθερα αυτά που νομίζετε, γι'αυτό σάς καλέσαμε να εξετάσουμε μαζί όσα πρόκειται να μοιραστούμε μαζί σας.



Μεταφραστικές παρατηρήσεις (φωτίζουν ορισμένα σημεία της μετάφρασης του συντάκτη δικαιολογώντας συγκεκριμένες επιλογές του):



-"Τεθέασθε": ο παρακείμενος δε χρησιμοποιείται με την ίδια συχνότητα στη νέα ελληνική όσο ο αόριστος. Εν προκειμένω, η ολοκλήρωση της ενέργειας (η χρήση του χρόνου αυτού αφήνει να εννοηθεί ότι ο Νικίας και ο Λάχης είδαν μια πολεμική επίδειξη από την αρχή μέχρι το τέλος ή, έστω, κατά ένα αντιπροσωπευτικό μέρος της) μπορεί να εκφραστεί και με αόριστο (πρβλ. "Είδα μια φοβερή ταινία": την είδε ολόκληρη)

-"ὦ Νικία τε καὶ Λάχης": Στο πλαίσιο μιας φιλικής συζήτησης, υποθέτουμε ότι υπήρχαν και εξωγλωσσικά περικείμενα που συνόδευαν τα λόγια του Λυσίμαχου, τα οποία καθιστούσαν τη λιτή κλητική προσφώνηση περισσότερο οικεία και ζεστή. Ένας ακόμη ενδιαφέρων δυνατός τρόπος: "φίλε μου Νικία και φίλε μου Λάχητα" (εικάζουμε ότι μπορεί να απευθύνεται και στους δυο, αλλά στον καθένα ξεχωριστά: "τε καὶ" που επιτείνει και προσδίδει εξ ίσου σημαντική προσφώνηση και στους δυο (από τη μια πλευρά ο Νικίας και από την άλλη ο Λάχης) σε μια ημιπερίοδο.

-"...ἐκελεύσαμεν συνθεάσασθαι..."= ...παροτρύναμε να έρθετε να δούμε μαζί...": γεφυρώνει το νοηματικό (αλλά ευκόλως εννοούμενο) χάσμα ανάμεσα στην απόφαση να δουν και τον τόπο του θεάματος (προφανώς, δε βρίσκονταν ακριβώς έξω από τον χώρο που λάμβαναν χώρα οι επιδείξεις. Πιο πιθανό θα ήταν να συναντήθηκαν κάπου έξω ή σε έναν χώρο συγκέντρωσης π.χ. σε ένα συμπόσιο, σε μια παλαίστρα κτλ. και να πείστηκαν να πάνε εκεί).

-"στοχαζόμενοι": λέξη που εμπεριέχει την έννοια του στόχου, παραπέμποντας συνειρμικά σε μια εικόνα σκοποβολής: αυτοί που κρατούν ενδόμυχα την αποκλίνουσα άποψή τους προσπαθούν να στοχεύσουν, να πετύχουν, να μαντέψουν τη γνώμη του συνομιλητή τους και να εναρμονίσουν τη δική τους με την αντίστοιχη του συνδιαλεγομένου.

-"ἀνακοινοῦσθαι": ενυπάρχει η έννοια του "κοινού", της "κοινωνίας", της "συγκοινωνίας", δηλαδή της διάθεσης κάποιου πράγματος από κοινού με κάποιον άλλον. Η πρόθεση "ἀνα" υποδηλώνει την επανάληψη από την αρχή, υπονοώντας ότι θα παρουσιαστούν όλες οι πτυχές του ζητήματος, κάτι που βρίσκεται σε απόλυτη συμφωνία με την παρρησία ("παρρησιάζεσθαι").



-----------------------------------------------------------------------------------------------


Σημείωση συντάκτη:
Σας παρακαλούμε, αν τυχόν εντοπίζετε κάποιο σφάλμα ή αβλεψία, να μας ενημερώνετε μέσω των σχολίων της ανάρτησης ή στέλνοντας e-mail (βλ. "ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ"). Κάθε παρατήρηση είναι ευπρόσδεκτη!

Πλάτων, Λάχης, 178a - 178b

ΛΥ. Τεθέασθε μὲν τὸν ἄνδρα μαχόμενον ἐν ὅπλοις, ὦ Νικία τε καὶ Λάχης· οὗ δ’ ἕνεκα ὑμᾶς ἐκελεύσαμεν συνθεάσασθαι ἐγώ τε καὶ Μελησίας ὅδε, τότε μὲν οὐκ εἴπομεν, νῦν δ’ ἐροῦμεν. ἡγούμεθα γὰρ χρῆναι πρός γε ὑμᾶς παρρησιάζεσθαι. εἰσὶ γάρ τινες οἳ τῶν τοιούτων καταγελῶσι, καὶ ἐάν τις αὐτοῖς συμβουλεύσηται, οὐκ ἂν εἴποιεν ἃ νοοῦσιν, ἀλλὰ στοχαζόμενοι τοῦ συμβουλευομένου ἄλλα λέγουσι παρὰ τὴν αὑτῶν δόξαν· ὑμᾶς δὲ ἡμεῖς ἡγησάμενοι καὶ ἱκανοὺς γνῶναι καὶ γνόντας ἁπλῶς ἂν εἰπεῖν ἃ δοκεῖ ὑμῖν, οὕτω παρελάβομεν ἐπὶ τὴν συμβουλὴν περὶ ὧν μέλλομεν ἀνακοινοῦσθαι.

                                                              Πλάτων, Λάχης, 178a - 178b



ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ

Α. Να επιλέξετε την απάντηση που συμπληρώνει πληρέστερα το κενό της πρότασης:

1. Το παρατιθέμενο απόσπασμα αντλείται από το έργο του Πλάτωνα Λάχης που αφορά _______________.
α. τη δύναμη της φιλίας
β. τον ορισμό της σωφροσύνης
γ. τη φύση της πολεμικής αρετής
δ. την υπεροχή της γενναιότητας

2. Το πρόσωπο που ομιλεί δεν είναι άλλος από τον ___________.
α. Χαρμίδη
β. Σωκράτη
γ. Λάχητα
δ. Λυσίμαχο



Β. Να απαντήσετε μονολεκτικά στις εξής ερωτήσεις:


1. "τῶν τοιούτων καταγελῶσι": σε τί αναφέρεται;

2. "ἐκελεύσαμεν": ο ομιλητής θεωρείται κοινωνικά ανώτερος, ίσος ή κατώτερος σε σχέση με τους συνδιαλεγόμενους;

Γ. Να απαντήσετε με επιγραμματική συντομία στις επόμενες ερωτήσεις:

1. "οὗ δ’ ἕνεκα": σε τί αναφέρεται;

2. "ἐάν τις αὐτοῖς συμβουλεύσηται": για ποιους κάνει λόγο;


ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΑ:

Να εντοπίσετε στο κείμενο που σας δίνεται μία (1) ετυμολογικά συγγενή λέξη για κάθε μία από τις παρακάτω λέξεις:

1. ρητορεία
2. υπεραπλούστευση
3. αφοπλισμός
4. δοκησίσοφος
5. ανειλημμένος 
6. κοινωνιολογία (α' συνθετικό)
7. καθηγητής
8. άγνοια
9. γελωτοποιός
10. κοινοβούλιο (β' συνθετικό)

ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ:

1. "ἐάν τις αὐτοῖς συμβουλεύσηται":
α. να αναγνωρίσετε συντακτικά το "αὐτοῖς",
β. να βρείτε το είδος του υποθετικού λόγου,
γ. να τον μετατρέψετε στα υπόλοιπα είδη,
δ. να τον εξαρτήσετε από τη φράση "ἐδόκει Λυσιμάχῳ...",
ε. να συμπτύξετε την υποθετική πρόταση σε μετοχή.


2. "οἳ τῶν τοιούτων καταγελῶσι": να συμπτύξετε την πρόταση σε μετοχή.

3. "ἃ δοκεῖ ὑμῖν": να συμπτύξετε την πρόταση σε μετοχή.



ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ:
Να αποδώσετε στη νέα ελληνική το απόσπασμα. 


Παρασκευή 20 Ιουνίου 2014

Καλοκαιρινό Studentium Civitas!!!

Το αγαπημένο μας ιστολόγιο γίνεται καλοκαιρινό!

Καινούργιες και ενδιαφέρουσες δημοσιεύσεις, από θέματα της επικαιρότητας έως και διαχρονικά ρητά, έρχονται να εγκαινιάσουν μια νέα εποχή στη φιλολογική συντροφιά μας, που θα κρατήσει καθ'όλη τη διάρκεια του καλοκαιριού. Η βελτιωμένη εικόνα του blog, οι νέες θεματικές και η ενεργή συμμετοχή σας υπόσχονται να καταστήσουν το Studentium Civitas, την Πολιτεία των Φοιτητών (και όλων όσων αισθάνονται κατά ένα μέρος τους φοιτητές) μια εστία γόνιμης αλληλεπίδρασης μεταξύ μελών με στόχο την πνευματική (και όχι μόνο) ωρίμανση και ανανέωση.

Στο ανωτέρω πλαίσιο, ετοιμάζουμε και μερικές εφαρμογές-εκπλήξεις.

Ελπίζουμε να συνεισφέρετε κι εσείς με τα σχόλιά σας, θετικά και αρνητικά, και να έχουμε έναν απολαυστικό και ψυχωφελή απόπλου στον κόσμο του Καλοκαιριού!

Οι διαχειριστές της σελίδας

Τετάρτη 11 Ιουνίου 2014

Ενδεικτικές απαντήσεις ασκήσεων: Ξενοφῶν, Κύρου Ἀνάβασις, 1.4.13 - 1.4.16

Α. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ. Από τις τρεις επιλογές που σας δίδονται να επιλέξετε αυτή που συμπληρώνει καταλληλότερα το κενό των ακόλουθων προτάσεων:
1. Το παρατιθέμενο απόσπασμα ανθολογείται από το ______(β)______ έργο του Ξενοφώντος, Κύρου Ἀνάβασις.
 α. φιλοσοφικό
 β. ιστορικό
 γ. δικανικό

2.  "ὑπὸ Κύρου": πρόκειται για τον ______(γ)______.
 α. Κύρο τον Α'
 β. Κύρο τον Β' (γνωστός και με τα προσωνύμια "ο Μέγας" και "ο Πρεσβύτερος")
 γ. Κύρο τον Νεότερο


 

Β. ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ. Να απαντήσετε με τη μεγαλύτερη δυνατή οικονομία τις εξής ερωτήσεις:

1. "χωρὶς τῶν ἄλλων": σε ποιους αναφέρεται;
  
Στους Έλληνες μισθοφόρους (γνωστοί και ως "Μύριοι") πλην του στρατεύματος του Μένωνος.
  
2. Ποιο είναι το επιχείρημα του Μένωνα για να πείσει τους στρατιώτες του να διαβούν πρώτοι τον Ευφράτη Ποταμό;
  
Εάν διαβούν τον Ευφράτη Ποταμό και οι υπόλοιποι Μύριοι ακολουθήσουν, ο Κύρος θα θεωρήσει το στράτευμα του Μένωνα πρόθυμο για την εκστρατεία και υπεύθυνο για την ενθάρρυνση και των άλλων στρατιωτών και θα τους ανταποδώσει το καλό. Εάν, όμως, οι πρώτοι διασχίσουν τον ποταμό και οι δεύτεροι αποφασίσουν να μη συνεχίσουν, και πάλι θα τους έχει για πιστούς και πρόθυμους και θα τους ευχαριστήσει με σπουδαία αξιώματα.
 
3. Για ποια μεγάλη μάχη προπαρασκευάζεται ο Κύρος; Πιστεύετε ότι η αντίδρασή του απέναντι στο στράτευμα του Μένωνα θα είναι η ίδια που αναμένει;
   
Για τη μάχη στα Κούναξα (διεξήχθη το 401 π.Χ.) ενάντια στον Βασιλιά της Περσίας και αδερφό του Αρταξέρξη. Μολονότι η απαντήση στο δεύτερο σκέλος επαφίεται καθαρά στην άποψη του καθενός, είναι φυσικό να αναγνωρίσει την πιστή υπακοή τους στο πρόσωπο και τους σκοπούς του και να τους ανταμείψει ανάλογα (όπως και έγινε).


 

Γ. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ. Να γράψετε τον ζητούμενο γραμματικό τύπο (ΠΡΟΣΟΧΗ! Αν δε δηλώνεται η φωνή, εννοείται η ίδια):
1. ἕψονται: ο ίδιος τύπος στον αόριστο β': ἕσποντο
2. συνέλεξε: ο ίδιος τύπος στον παρακείμενο: συνείλοχε
3. Ἄνδρες: κλητική ενικού: (ὦ) ἄνερ
4. μοι: δοτική ενικού ουδετέρου γένους (πλήρης τύπος): οἷ
5. πεισθῆτε: ο ίδιος τύπος στον μέλλοντα: [δεν έχει]
6. φημι: γ' ενικό πρόσωπο οριστικής ενεστώτα: φησι
7. χρῆναι: γ' ενικό πρόσωπο οριστικής ενεστώτα: χρὴ
8. οὗτινος: ονομαστική πληθυντικού ουδετέρου γένους: ἅτινα / ἅττα
9. οἶδα: β' ενικό πρόσωπο παρατατικού: ᾔδεις / ᾔδησθα
10. τεύξεσθε: β' πληθυντικό πρόσωπο ευκτικής αορίστου β': τύχοιτε


 

Δ. ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ. Να αναγνωρίσετε συντακτικά τις εξής λέξεις-φράσεις-προτάσεις (ΠΡΟΣΟΧΗ! Να δηλώνεται πάντα ο όρος στον οποίο αναφέρονται συντακτικά):
1. τάδε: αιτιατική ως σύστοιχο αντικείμενο στο ρήμα "ἔλεξε"
 
2. κινδυνεύσαντες: επιρρηματική υποθετική (ή τροπική) μετοχή, συνημμένη στο εννοούμενο υποκείμενο του ρήματος "προτιμήσεσθε", δηλ. στο "ὑμεῖς"
 
3. ἐπὶ βασιλέα: εμπρόθετος προσδιορισμός της εχθρικής κατεύθυνσης στο απαρέμφατο "ἕπεσθαι"
  
4. τοῦ διαβαίνειν: έναρθρο απαρέμφατο ως αντικείμενο της μετοχής "ἄρξαντες"
  
5. πρὶν τοὺς ἄλλους ἀποκρίνασθαι: δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική απαρεμφατική πρόταση,
εισάγεται με τον χρονικό σύνδεσμο "
πρὶν", εκφέρεται με απαρέμφατο επέχον θέση ρήματος και λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου και, συγκεκριμένα, δηλώνει το προτερόχρονο σε σχέση με την κύρια πρόταση με ρήμα το ""διέβησαν", την οποία και προσδιορίζει

(Σύντομα και οι υπόλοιπες απαντήσεις...)

Τρίτη 10 Ιουνίου 2014

Διαβάζοντας Κορνήλιο Νέπωτα...

His rebus ephori cognitis satius putarunt in urbe eum comprehendi. quo cum essent profecti et Pausanias placato Argilio, ut putabat, Lacedaemonem reverteretur, in itinere, cum iam in eo esset ut comprehenderetur, ex vultu cuiusdam ephori, qui eum admoneri cupiebat, insidias sibi fieri intellexit. itaque paucis ante gradibus, quam qui eum sequebantur, in aedem Minervae, quae Chalcioicos vocatur, confugit. hinc ne exire posset, statim ephori valvas eius aedis obstruxerunt tectumque sunt demoliti, quo celerius sub divo interiret. dicitur eo tempore matrem Pausaniae vixisse eamque iam magno natu, postquam de scelere filii comperit, in primis ad filium claudendum lapidem ad introitum aedis attulisse. hic cum semianimis de templo elatus esset, confestim animam efflavit. sic Pausanias magnam belli gloriam turpi morte maculavit. cuius mortui corpus cum eodem nonnulli dicerent inferri oportere, quo ii qui ad supplicium essent dati, displicuit pluribus, et procul ab eo loco infoderunt, quo erat mortuus. inde posterius dei Delphici responso erutus atque eodem loco sepultus est, ubi vitam posuerat.



Cornelius Nepos, Vitae, Pausanias, 5, 1-5


Σάββατο 12 Απριλίου 2014

Τεχνικές διαχείρισης άγχους εξετάσεων: οδηγός για μαθητές και κυρίως για γονείς


Το άγχος κινητοποιείται συνήθως από αρνητικές σκέψεις.
Από την Ευφροσύνη Μήτσιου, Msc Σχολική – Εξελικτική Ψυχολόγο Α.Π.Θ
Για αρκετά παιδιά οι εξετάσεις είτε αυτές είναι ενδοσχολικές (διαγωνίσματα, τεστ) είτε είναι Πανελλήνιες (συνήθως αυτές είναι και οι πιο απαιτητικές) ή στα πλαίσια σπουδών σε Τριτοβάθμια Εκπαίδευση σηματοδοτούν και ενισχύουν έντονο άγχος. Βεβαίως το άγχος μέχρι ενός σημείου είναι και δημιουργικό, παραγωγικό, μας κινητοποιεί. Όταν όμως ξεπερνά τα όρια του φυσιολογικού συνοδεύεται από αρνητικά συναισθήματα και καταστάσεις. 
Στην προκειμένη οι αρνητικές επιπτώσεις (που μπορεί να αποτελούν και προειδοποιητικά σημάδια για τους γονείς ή και για τα παιδιά) είναι:
- δυσκολία να συγκεντρωθούν
- δυσκολία να διαβάσουν, να μάθουν συγκεκριμένη ύλη και να τη θυμηθούν
αναφέρουν συνεχώς βαθμούς και επίδοση
- ευερεθιστότητα, επιθετικότητα, θυμός, κλάματα
μειωμένη όρεξη για φαγητό ή φουσκώματα
- δυσκολία στον ύπνο (εφιάλτες)
- ταχυκαρδία, ζάλη, τάση λιποθυμίας, βάρος στο στήθος, πονοκέφαλος
- ανησυχία, νευρικότητα και άγχος για διάφορα πράγματα
- τάσεις φυγής
Το άγχος κινητοποιείται συνήθως από αρνητικές σκέψεις οι οποίες σχετίζονται με το φόβο και την αγωνία του παιδιού για το πόσο καλά θα τα πάει στις εξετάσεις και σε περίπτωση αποτυχίας τι θα πούνε οι φίλοι και ιδιαίτερα οι γονείς που μπορεί να τους απογοητεύσει ή να μην επιβεβαιώσει τις προσδοκίες τους. Οι αρνητικές αυτές σκέψεις έχουν την ιδιότητα κάποιες φορές να ωθούν το παιδί να λειτουργεί με τέτοιο τρόπο που να προκαλέσει αυτό το οποίο φοβάται. Στην ουσία αυτό αποτελεί και το κλειδί για την καλύτερη αντιμετώπιση ή προετοιμασία του μαθητή.
Σημαντικό στοιχείο είναι να αλλάξει το παιδί τρόπο σκέψης όσον αφορά τις εξετάσεις. Για να γίνει κάτι τέτοιο χρειάζεται να αλλάξει και ο τρόπος σκέψης των ίδιων των γονιών. Οι εξετάσεις δεν είναι το εισιτήριο για επαγγελματική αποκατάσταση αλλά ούτε και μοναδικός τρόπος επιβεβαίωσης των ικανοτήτων του παιδιού τους. Αυτό φαίνεται και από τον τρόπο που το σύστημα απορροφά τα άτομα ανεξάρτητα από τη μορφωτική τους προέλευση.
Προτάσεις για τα παιδιά:
- οργανώστε όσο μπορείτε καλύτερα την ύλη για διάβασμα
κρατάτε σημειώσεις και επισημαίνετε με διαφορετικά στυλό/μαρκαδόρους – βασικά ή δύσκολα σημεία ώστε στην επανάληψη να τα βρίσκετε εύκολα
- κάνετε επαναλήψεις μόνοι ή μαζί με φίλους για να λύσετε απορίες και να φρεσκάρετε τις γνώσεις σας
- αποφεύγετε να διαβάζετε με εξαντλητικούς ρυθμούς κατά τη διάρκεια των εξετάσεων και να μένετε ξύπνιοι μέχρι αργά – το βασικό διάβασμα έχει προηγηθεί και τώρα απλά κάνετε επαναλήψεις
- διαβάστε αυτά που σας δυσκολεύουν λίγο πριν τις εξετάσεις και μην κουράζεστε με αυτά που ήδη ξέρετε καλά
- αποφύγετε να συζητάτε λίγο πριν τις εξετάσεις τι γνωρίζετε και τι δε γνωρίζετε – ενδεχομένως εκείνη τη στιγμή να αγχωθείτε ότι δε θυμάστε τίποτα
- μην ξεχνάτε τα διαλείμματα κατά τη διάρκεια της μελέτης
- προτιμήστε να τρώτε, να κοιμάστε καλά, να ξεκουράζεστε και να ασκήστε (βόλτα με ποδήλατο, περίπατος)
- σε περίπτωση άγχους και πανικού κατά τη διάρκεια των εξετάσεων σταματήστε τις αρνητικές σκέψεις (και κυριολεκτικά λέγοντας στον εαυτό σας σταμάτα ή stop) και αντικαταστήστε με θετικές, πάρτε βαθιές αναπνοές, σκεφτείτε κάποια όμορφη εικόνα (όπως διακοπές, αγαπημένο πρόσωπο) ή επαναλάβετε εσωτερικά κάποια λέξη ή φράση που σας ανακουφίζει
Προτάσεις για τους γονείς:- προσπαθήστε να είστε όσο το δυνατό πιο ήρεμοι – αν εσείς είστε ήρεμοι αυτό θα νιώθουν και τα παιδιά κοντά σας
- χρησιμοποιήστε και εσείς την τεχνική των αναπνοών για να σας βοηθά να αποφορτίζεστε
- εκτονωθείτε και εσείς με κάποιο τρόπο, όπως γυμναστική, περίπατο, συνάντηση με φίλους
- μην πιέζετε το παιδί να διαβάσει ή του το υπενθυμίζετε σε κάθε περίπτωση που το βλέπετε να κάθεται (και να μη διαβάζει)  – ξέρει το ίδιο τους ρυθμούς του – αν νιώσει πίεση από εσάς μπορεί να κάνει και ακριβώς το αντίθετο, να διαβάζει ελάχιστα
- μην φροντίζετε το παιδί περισσότερο από όσο χρειάζεται, δεν είναι άρρωστο απλά εξετάσεις δίνει – σταθείτε διακριτικά κοντά του και όταν θελήσει κάτι θα το ζητήσει
- αυτό που έχει ανάγκη το παιδί σε αυτή τη φάση είναι να είστε εκεί και να το ακούσετε, να μοιραστεί μαζί σας τις ανησυχίες και τους φόβους του
- Έχετε στο μυαλό ότι το παιδί δίνει εξετάσεις. Δεν «δίνουμε» εξετάσεις όπως ακούγεται πολύ συχνά (αν και έτσι μπορεί να νιώθετε). 
- Σε περίπτωση που δυσκολεύεστε να διαχειριστείτε αυτή την κατάσταση μια επίσκεψη σε έναν ειδικό ψυχικής υγείας μπορεί να είναι ιδιαίτερα βοηθητική τόσο για εσάς όσο και για το παιδί.
Αν οι εξετάσεις συνιστούν την πρώτη δοκιμασία για το πώς θα ανταποκριθεί ένα παιδί σε μελλοντικές απαιτήσεις αυτό που μπορούν να κάνουν οι γονείς είναι να βοηθήσουν τα παιδιά να προσαρμόζονται σε δύσκολες καταστάσεις περιορίζοντας έτσι τις αρνητικές επιπτώσεις που συνδέονται με αυτές.

Παρασκευή 11 Απριλίου 2014

Πανελλήνιες;

(Το παρόν άρθρο το συγκαταλέγουμε στην κατηγορία "Εκπαίδευση", καθώς θεωρούμε υπερτιμημένη την αξία των Πανελλήνιων και γι'αυτό αποφεύγουμε τη δημιουργία μιας κατηγορίας "Πανελλήνιες", ώστε να μη συμβάλουμε στη μεγαλοποίηση ενός συνηθισμένου κατά τη λογική κοινωνικού-εκπαιδευτικού φαινομένου.)

Σε έναν μήνα σχεδόν επίκειται η έναρξη των Πανελλαδικών εξετάσεων, ένας θεσμός κατά τον οποίο υποψήφιοι φοιτητές και σπουδαστές συγκεντρώνονται καθ'όλη την Ελλάδα ανά τμήματα (εξεταστικά κέντρα), για να "αξιολογηθούν" (δεν έχει καταντήσει καταχρηστική πια αυτή η λέξη;) στα ίδια θέματα, ανάλογα πάντα με την κατεύθυνση στην οποία υπάγονται. Μολονότι για τους περισσότερους αυτή μπορεί να θεωρείται μια ετήσια, τυπική και ασήμαντη για το σύνολο της κοινωνίας διαδικασία, οι ίδιοι οι εξεταζόμενοι μαζί με τα οικεία τους πρόσωπα αντιμετωπίζουν μια σοβαρή και καθοριστική για τις ζωές τους περίοδο. Ακούγεται κάπως υπερβολικό και δραματικό; Υπό φυσιολογικές συνθήκες, θα έπρεπε. Όχι, όμως, και για τους συμμετέχοντες.

Οι υποψήφιοι αυτοί, μαθητές λυκείων στην πλειονότητά τους αλλά και απόφοιτοι σε ένα σημαντικό τους μέρος, προκειμένου να γράψουν τους βαθμούς που θα τους επιτρέψουν να εισαχθούν στο ανώτερο εκπαιδευτικό στρώμα, είναι εύλογο ότι θα χρειαστεί να μελετήσουν την εξεταστέα ύλη. Επειδή, ωστόσο, αυτό το είδος προσπέλασής της διαφέρει από προηγούμενα έτη ως προς το ότι τη χρονιά αυτή θα κριθεί το αν θα πετύχουν ή όχι τη σχολή που θα τους προετοιμάσει για το μελλοντικό τους επάγγελμα και, κατ'επέκταση, θα επηρεάσει την πορεία της ζωής τους, καταβάλλουν τη μέγιστη δυνατή προσπάθεια. Κατά πόσο, όμως, ισχύει αυτό, δηλαδή το μέλλον τους να αποφασίζεται από μια εξέταση;

Ένας μέσος, λοιπόν, άνθρωπος μπορεί να αποκριθεί "κατά πολύ", αφού διαφορετικό επάγγελμα θα ασκήσει κάποιος που περνά (και ολοκληρώνει, φυσικά) π.χ. το μαθηματικό από αυτόν που πετυχαίνει την εισαγωγή του στην ιατρική. Κάτι τέτοιο, στο μεγαλύτερο μέρος του, είναι ορθό. Υπάρχουν, βέβαια, δυο ουσιαστικές ενστάσεις: αφ'ενός, και οι δυο τους θα έχουν όμοιες πιθανότητες να καταλήψουν μια εξ ίσου σπουδαία θέση εργασίας (οπότε δεν τίθεται, σ'αυτό τουλάχιστον το στάδιο, θέμα περί επαγγελματικής επιτυχίας ή αποτυχίας), αφ'ετέρου, στην περίπτωση που ο ενδιαφερόμενος δεν ικανοποιείται με το αποτέλεσμα, του δίνονται εναλλακτικές λύσεις, i.e. να επιχειρήσει ακόμη μια φορά (και όχι μόνο) την εξέταση των επόμενων ετών (ή να υποβάλει αίτηση για μετεγγραφή, εφόσον το πρόβλημα αφορά μόνο τον τόπο όπου εδράζεται η σχολή). 

Αφού, όπως είδαμε και παραπάνω, δεν είναι τόσο μελοδραματική η κατάσταση του υποψηφίου, τότε τί είναι αυτό που τους πιέζει; Η απάντηση στην ανωτέρω απορία μπορεί να είναι πολλαπλή: η προσωπικότητα του, το σχολείο, το φροντιστήριο, η οικογένεια, τα συγγενικά πρόσωπα, οι φίλοι, η ευρύτερη κοινωνία ή και συνδυασμός αυτών. Και αν σκεφτούμε, μάλιστα, ότι ο ήρωας μας (διότι για ήρωα πρόκειται) περιβάλλεται από ένα τέτοιο ασφυκτικό περιβάλλον, χωρίς να έχει δικό του χώρο να αναπνεύσει, κατά λογική συνέπεια, μπορούμε να καταλάβουμε, έστω και ελάχιστα, την περιπέτειά του και να τον στηρίξουμε, παρά να τον καταπιέζουμε με τη δική μας εγωιστική αντίληψη. 

Μήπως, τελικά, οι Πανελλήνιες ως φαινόμενο δεν είναι τίποτα άλλο από μια λάμψη που μας τραβάει την προσοχή και μας αποστρέφει από άλλα ζητήματα που βρίσκονται ψηλότερα στη σκάλα της προτεραιότητας; Και, ακόμη χειρότερα, μήπως εμείς οι ίδιοι κρατάμε τον φακό αυτό;

(Θα μπορούσε να γραφεί ολόκληρο βιβλίο με θέμα τις Πανελλήνιες και την επίδρασή τους στο κοινωνικό σύνολο. Καθώς, όμως, μας περιορίζει η έκταση του άρθρου, ένα κειμενικό είδος που βασίζεται κατά κόρον στο ενδιαφέρον του αναγνώστη, θα αφήσουμε τον προβληματισμό αυτό ως τροφή για σκέψη και πιθανό θέμα για debate.)



Πέμπτη 10 Απριλίου 2014

H glwssa mas apeileitai!

Χτες, όπως και κάθε σχεδόν ημέρα, έκανα log in στο facebook, ώστε, μεταξύ άλλων, να ρίξω μια ματιά στα νέα. Κάποια στιγμή διαβάζω μια δημοσίευση από αυτές που ανεβαίνουν στην αρχική μας σελίδα όταν έχουμε κάνει like σε κάποιο facebook page (για ευνόητους λόγους, δε θα αναφέρω το όνομα της σελίδας). Επειδή καμιά φορά τα σχόλια της δημοσίευσης παρουσιάζουν εντονότερο ενδιαφέρον από την ίδια τη δημοσίευση, όπως είναι αναμενόμενο, δεν τα άφησα απαρατήρητα...

Ένα από αυτά ήταν γραμμένο στα greeklish, μια αμφιλεγόμενη ιδιάζουσα γραφή που συνδυάζει τον ελληνικό προφορικό λόγο με τον λατινικό γραπτό. Με άλλα λόγια, είναι η απεικόνιση της ελληνικής γλώσσας με λατινικούς χαρακτήρες (και όχι η ίδια η γλώσσα). Το παράξενο σ'αυτή την κατάσταση είναι ότι το θέμα της συζήτησης των σχολίων, το οποίο αφορούσε μια μελέτη της ιστορικής πραγματικότητας (κατά πόσο είναι δυνατό να γνωρίζουμε αν όσα καταγράφονται και μας παραδίδονται ανά τους αιώνες είναι όντως όσα συνέβησαν;), τροποποιήθηκε απότομα και είχε πια σχέση με το ένα μοναδικό σχόλιο που ήταν γραμμένο σε greeklish. Τα σχόλια που ακολουθούσαν -περιττό να το πούμε- συγκροτούσαν μια συντονισμένη επίθεση κατά του "Greeklish" γράφοντος. Και τι τον κατηγορούσαν; Ότι δεν ξέρει να γράφει ελληνικά! Ποιοι; Όσοι στην μόνη περίοδο που συνέτασσαν είχαν σωρεία ορθογραφικών "λαθών" (άλλο ένα θέμα που θα εξετάσουμε σε νεώτερη ανάρτηση)! 

Μια εύλογη ερώτηση που θα μπορούσε κάποιος να θέσει, πριν την άκριτη επίθεση, είναι ένα "γιατί;". Αυτό πολλές φορές ξεχνάμε όταν σπεύδουμε να κατηγορήσουμε. Μήπως άραγε υπάρχει κάποιος λόγος που ένας συνομιλητής μας γράφει με έναν συγκεκριμένο τρόπο; Για οικονομία χρόνου και κόπου; Λόγω μη αναγνώρισης της ελληνικής γραμματοσειράς από τον υπολογιστή/πληκτρολόγιο που χρησιμοποιείται; Εξ αιτίας του συρμού και του λεγόμενου peer pressure; Για κάποιον άλλον λόγο; 

Και αλήθεια, σε δύο παραγράφους κάνουμε λόγο για τα greeklish, έτι δεν έχουμε δηλώσει πότε άρχισαν αυτά την πορεία τους ως γλωσσικό φαινόμενο. "Την τελευταία δεκαετία", μπορεί να αποκριθεί κανείς. Ισχύει, ωστόσο, κάτι τέτοιο; 

Όπως, λοιπόν, αναφέρει ο Μιχάλης Μεϊμάρης, καθηγητής του τμήματος Επικοινωνίας και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, "Έχει ενδιαφέρον να σημειώσουμε ότι τα greeklish έκαναν την εμφάνισή τους πολλά χρόνια πριν, επομένως δεν αποτελούν εφεύρεση της εποχής του διαδικτύου. Υπάρχει καταγεγραμμένη μαρτυρία για ένα -χαμένο σήμερα- χειρόγραφο της «Ερωφίλης» του 1595, αυτόγραφο του Χορτάτση, στο οποίο ο συγγραφέας έγραψε το έργο του με λατινικό αλφάβητο, χωρίς όμως να είναι γνωστός ο λόγος για την επιλογή του αυτή. Χρήση λατινικού αλφαβήτου για ελληνική γραφή έχουµε επίσης στη Χίο τον 18ο αιώνα, τα λεγόµενα «φραγκοχιώτικα» (Langue Francochiotica), που απαντώνται κυρίως σε θρησκευτικά κείµενα και επιστολές."

Είναι καιρός μάλλον να παραδεχτούμε ότι τα greeklish αυτά καθαυτά δεν απειλούν σε καμία περίπτωση την ελληνική μας γλώσσα. Διότι η γλώσσα, σύμφωνα με τη σύγχρονη γλωσσολογία, είναι κυρίως αυτή του προφορικού λόγου και η γραπτή δεν είναι τίποτα άλλο από μια διαφορετική της πραγμάτωση απεικονίζοντας τον προφορικό λόγο. Είναι σαν να λέμε ότι κινδυνεύουμε εμείς οι ίδιοι, επειδή η φωτογραφία ή η ζωγραφιά που μας αναπαριστά έχει διαφορετική από την "επιθυμητή" ανάλυση. 

Αυτό, τέλος, που έχουμε χρέος να θυμόμαστε είναι ότι η γλώσσα μας είναι πρωτίστως ένα μέσο επικοινωνίας. Είναι φυσικό επόμενο να προσαρμόζεται στις εκάστοτε επικοινωνιακές μας ανάγκες και όχι εμείς να περιοριζόμαστε στη δική της επικοινωνιακή δυναμική (που θεμελιώθηκε, άλλωστε, από τους προγενέστερούς μας). Αυτή πρέπει να μας υπηρετεί και όχι εμείς αυτή.


(Υστερογραφικό σημείωμα: είναι φυσιολογικό να υπάρχουν αρκετοί με διαφορετικές γνώμες πάνω σε αυτό το θέμα. Αν το επιθυμείτε, μπορούμε να διοργανώσουμε ένα debate επιχειρημάτων και να ανταλλάξουμε απόψεις, εντός πάντα ενός φιλικού κλίματος.)



Δευτέρα 7 Απριλίου 2014

Είναι η ελληνική γλώσσα ανώτερη όλων;

Σίγουρα όταν γίνεται λόγος για τις γλώσσες και ιδιαίτερα για την ελληνική κάποιος θα βρεθεί να υποστηρίξει ότι η ελληνική είναι η ανώτερη γλώσσα. Ισχύει όμως αυτός ο ισχυρισμός;

Αρχικά, πρέπει να πούμε ότι καμία γλώσσα δεν είναι καλύτερη από κάποια άλλη και ότι όλες έχουν διαφορετική συστηματική πολυπλοκότητα. Για παράδειγμα, κάποιες μπορούν να είναι πιο αναλυτικές ενώ άλλες πιο απλές. Κάποιες να δίνουν περισσότερη έμφαση στη μορφολογία ενώ άλλες στη σύνταξη.

Όλες οι γλώσσες λοιπόν είναι ίσες μεταξύ τους γιατί βοηθούν τα άτομα της κάθε κοινότητας στην επικοινωνία. Έχοντας υπόψη το παραπάνω κατανοούμε ότι όλες οι κοινωνίες έχουν ακριβώς τις ίδιες επικοινωνιακές ανάγκες είτε μιλάμε για κοινωνίες της Αφρικής είτε της Αμερικής. Δεν έχει βρεθεί μέχρι στιγμής καμία γλώσσα από τις 6.000 που μιλιούνται να είναι περισσότερο καλή ή πιο εκλεπτυσμένη από κάποια άλλη. Ακόμα και οι αρχαίες γλώσσες ήταν εξίσου πολύπλοκες με τις σημερινές.

Ένα ακόμα επιχείρημα προς αυτή τη κατεύθυνση είναι ότι και οι 6.000 είναι εκφραστικά ισοδύναμες. Για παράδειγμα, ό,τι εκφράζουμε στα ελληνικά μπορούμε να το κάνουμε με την ίδια ακριβώς επιτυχία στα σουαχίλι ή στα κινέζικα. Όμως για να μεταδώσουμε το μήνυμα με ακρίβεια ίσως χρειαστεί να χρησιμοποιήσουμε διαφορετικό τρόπο όπως για παράδειγμα να το πούμε περιφραστικά.

Για να γίνει πιο κατανοητό αυτό ας σκεφτούμε τα αρχαία και τα νέα ελληνικά. Σταδιακά, κατά την φυσιολογική αλλαγή της γλώσσας, χάθηκαν από τα αρχαία το απαρέμφατο, η ευκτική και η δοτική. Αυτό δεν σημαίνει ότι η νέα ελληνική έγινε φτωχότερη από την αρχαία καθώς τα ίδια πράγματα μπορούμε να τα αποδώσουμε περιφραστικά.  

Ακόμα ας σκεφτούμε και το εξής: Όταν ανακύπτει μία νέα ανάγκη, ένα νέο προϊόν ή μία νέα ιδέα είμαστε σε θέση να του δώσουμε ένα όνομα και φυσικά να περιγράψουμε τα χαρακτηριστικά του είτε μιλάμε ισπανικά είτε πολωνικά.

Έτσι, λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω και σκεφτόμενοι γλωσσολογικά είναι αναγκαίο να αφήσουμε επιτέλους πίσω μας την άποψη ότι η ελληνική είναι η πλουσιότερη και η σπουδαιότερη γλώσσα. 

Ενδεικτικές απαντήσεις στις ασκήσεις του προοιμίου της Ιλιάδος


Για τις απαντήσεις που ακολουθούν έχει καταβληθεί προσπάθεια να διακρίνονται από επιγραμματική συντομία, όσο αυτό είναι δυνατό. Για πληρέστερες και αναλυτικότερες μορφές τους σας παραπέμπουμε σε ενδεικτική βιβλιογραφία (θα βρίσκεται σε μια καινούργια ετικέτα με την ονομασία "ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ").

Α. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ. Ποια έργα αποδίδονται στον Όμηρο και ποια η θεματική τους; 

Η εν προκειμένω ερώτηση παρουσιάζει μια προβληματική: μας έχουν διασωθεί ελάχιστες πληροφορίες για το μακρινό αρχαίο παρελθόν και αυτό καθίσταται συνεχώς οξύτερο όσο περισσότερο απομακρυνόμαστε από το παρόν. Το γεγονός ότι σήμερα "γνωρίζουμε" (ή μάλλον εικάζουμε) για αρχαίους (ποιος το ορίζει άραγε και ποια περίοδο καλύπτει αυτή η "αρχαιότητα";) συγγραφείς, τον πολιτισμό τους, την καθημερινότητά τους και τα επιτεύγματά τους οφείλεται κατά γενική παραδοχή σε τύχη! Αυτό, μεταξύ άλλων παραγόντων, διότι είτε η γραφική ύλη της εποχής, άλλοτε η πέτρα, άλλοτε ο πάπυρος, άλλοτε η περγαμηνή και πολύ αργότερα το χαρτί (η τέχνη του οποίου διαδόθηκε από Κινέζους αιχμαλώτους που πιάστηκαν στη Σαμαρκάνδη στα μέσα του 9ου αι. μ.Χ., αρχικά στους Άραβες και, έπειτα, στην υπόλοιπη Ευρώπη) καταστρεφόταν από λεηλασίες, είτε επειδή το ίδιο το υλικό δεν άντεχε στον χρόνο (αρκεί μόνο να σκεφτεί κανείς ότι ο πάπυρος έχει μέγιστη διάρκεια ζωής, και αυτό μόνο όταν υπάρχουν οι καταλληλότερες συνθήκες, τα 300 χρόνια), είτε καθώς οι αντιγραφείς προκαλούσαν άθελά τους ζημιά (π.χ. μπορούσε να χυθεί ένα μελανοδοχείο που να καταστρέψει τον αντιγραφόμενο κώδικα) είτε γιατί στις μεταγραφές κωδίκων επιλέγονταν να διασωθούν μόνο αυτοί που θεωρούνταν πιο άξιοι ή επιτυχείς (κάτι λογικό, αφού η διαδικασία αυτή ήταν εξαιρετικά κουραστική, χρονοβόρα και δαπανηρή).

Στο πλαίσιο αυτό, είναι φανερό ότι δεν μπορούμε να απαντήσουμε με ασφάλεια στην παρούσα ερώτηση. Γι'αυτό και αποφασίσαμε να συμπεριλάβουμε όλα τα έργα που υπάρχει έστω και μικρή πιθανότητα να έγραψε ο Όμηρος ή αποδίδονταν σε αυτόν βάσει πηγών της κλασική περιόδου.

Έτσι, λοιπόν, από τον Τρωικό Κύκλο μνημονεύουμε τα Κύπρια Έπη, τα οποία αφορούν την προϊστορία της Ιλιάδος (επιθυμία Δία να προκαλέσει πόλεμο για τον περιορισμό του υπερπληθυσμού, γάμος Πηλέα-Θέτιδας, κρίση Πάρη, αρπαγή Ελένης, πρώτα χρόνια πολέμου), την Ιλιάδα (θυμός Αχιλλέα απέναντι στον Αγαμέμνονα, επειδή του άρπαξε το γέρας του - θα κάνουμε εκτενέστερο λόγο γι'αυτό σε επόμενες αναρτήσεις), την Ιλίου Πέρσιδα (τα αμέσως μετά της Ιλιάδος, κατάληψη Τροίας), τους Νόστους (επιστροφή Αχαιών ηρώων στην πατρίδα τους) και την Οδύσσεια (περιπέτειες Οδυσσέα κατά το ταξίδι της επιστροφής του στην Ιθάκη). Από τον Θηβαϊκό Κύκλο αξίζει να αναφέρουμε την Θηβαΐδα (μύθος Λαβδακιδών, οι επτά επί Θήβας) και τους Επιγόνους (δεύτερη εκστρατεία, αυτή τη φορά από τους απόγονους των επτά επί Θήβας).




Β. ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ:
1. Ποιο είναι το θέμα της Ιλιάδος;

Με την πρώτη κιόλας λέξη προσδιορίζεται ο θεματικός άξονας γύρω από τον οποίο περιελίσσεται η πλοκή της Ιλιάδος: πρόκειται για τη "μῆνιν" του Αχιλλέα, που προκλήθηκε με το περιστατικό της αρπαγής της Βρισηίδας, γέρατος του υιού του Πηλέα, από τον Αγαμέμνονα. Η οργή αυτή μπορεί να αποδοθεί (εν μέρει) στο γεγονός ότι ο Ατρείδης ιδιοποιήθηκε από αυτόν μια όμορφη γυναίκα και πιθανό ταίρι του. Για μερικούς, αυτή είναι μια λογική και ικανοποιητική εξήγηση. Άλλοι, όμως, παρατηρούν κάτι βαθύτερο από μια ερωτική περιπλοκή. Η Βριδηίδα ήταν το πολεμικό λάφυρο του Αχιλλέα από την καταστροφή της Λυρνησσού και, στο πλαίσιο αυτό, ο Αγαμέμνων δε στέρησε από τον ποδώκη πολεμιστή απλώς μια ερωμένη, αλλά πολύ περισσότερο την υλική απόδειξη της τιμής του. Με άλλα λόγια, ο Αγαμένων ατίμασε τον Αχιλλέα, του αφαίρεσε την απτή έκφραση του κλέους του, και, κατά φυσικό επακόλουθο, δημιουργήθηκε η "μῆνις" του δεύτερου. Το θέμα του έργου αυτού, λοιπόν, φαίνεται να κινείται σε αυτή την ερμηνευτική γραμμή.




2. Από ποιο χρονικό σημείο αρχίζει η εξιστόρησή της;


Η χρονική αφετηρία της Ιλιάδος δηλώνεται ήδη με τους στίχους 6-7:

ἐξ οὗ δὴ τὰ πρῶτα διαστήτην ἐρίσαντε
Ἀτρεΐδης τε ἄναξ ἀνδρῶν καὶ δῖος Ἀχιλλεύς



από την ώρα που τσακώθηκαν και δε μιλιούνταν 

ο αρχηγός των στρατιωτών Αγαμέμνων, γιος του Ατρέα, και ο δυνατός σαν θεός Αχιλλέας.


Είναι αξιοπρόσεκτο ότι το σημείο έναρξης της αφήγησης στην Ιλιάδα είναι χρονικά καθορισμένο, σε αντίθεση με της Οδύσσειας, όπου η Μούσα αφήνεται ελεύθερη να εξιστορήσει τις περιπέτειες του ομώνυμου ήρωα από όποιο σημείο επιθυμεί ("
τῶν ἁμόθεν γε, θεά, θύγατερ Διός, εἰπὲ καὶ ἡμῖν").




3.
Ποιο χαρακτηριστικό αποδίδεται στη "μῆνιν"; Τι έχετε να παρατηρήσετε για αυτό;

H "
μῆνις" του Αχιλλέα, θεματικός πυρήνας όλου του έργου, είναι "οὐλομένη" (στ. 2), καταστροφική. Από αυτό ήδη το σημείο διαφαίνεται η αρνητική αξιόλογηση των πραγμάτων από τον ποιητή. Η οργή αυτή, μάλιστα, παρουσιάζεται με μια εσωτερική προοπτική σε ατομικό επίπεδο ("Πηληϊάδεω Ἀχιλῆος"), η οποία, ωστόσο, διευρύνεται σταδιακά και εξωτερικεύεται στο πεδίο των Αχαιών ("ἣ μυρί' Ἀχαιοῖς ἄλγε' ἔθηκε") και, έπειτα, περιλαμβάνει στον θανατηφόρο κύκλο της και το στρατόπεδο των Τρώων και όλων συλλήβδην των ηρώων που συμμετέχουν στον πόλεμο ("ἡρώων"). Δε φαίνεται, όμως, να περιορίζεται στον ανθρώπινο μόνο κόσμο. Τις φρικτές συνέπειες της "μήνιος" επρόκειτο να γευτούν και όσοι βρίσκονταν στον Κάτω Κόσμο ("πολλὰς δ' ἰφθίμους ψυχὰς Ἄϊδι προΐαψεν"), η οποίοι ατιμάζονταν, καθώς τα νεκρά σώματά τους έπεφταν λεία στα θηρία και δεν τους αποδίδονταν οι πρέπουσες ταφικές τιμές ("αὐτοὺς δὲ ἑλώρια τεῦχε κύνεσσιν οἰωνοῖσί τε πᾶσι"). Από την οργή του Αχιλλέα, βέβαια, δεν ξέφυγαν ούτε οι θεοί. Ο Δίας, αναγκάστηκε να ακολουθήσει το σχέδιο του Αχιλλέα, διαμεσολαβημένο σ'αυτόν από τη Θέτιδα, μητέρα του θείου πολεμιστή ("Διὸς δ' ἐτελείετο βουλή"). Η σφαίρα επιρροής, λοιπόν, της "οὐλομένης" έκφρασης του πάθους του Αχιλλέα αφορά και τους ζωντανούς και τους νεκρούς, και τους θνητούς και τους θεούς.
           

4.
"Διὸς δ' ἐτελείετο βουλή" (στ. 5): προσδιορίστε την.

"Και υλοποιήθηκε το σχέδιο του Δία" (στ. 5): Πρόκειται για την υπόσχεση που έδωσε ο Δίας στη Θέτιδα, μητέρα του Αχιλλέα, σύμφωνα με την οποία το στρατόπεδο των Αχαιών θα έχανε στη μάχη για όσον καιρό απουσίαζε ο ποδώκης πολεμιστής. Αυτός θα επέστρεφε, αφού πρώτα αποκαθίστατο η τιμή του, αποδεχόμενος την υλική (με δώρα, με λάφυρα) έκφραση της συγγνώμης εκ μέρους του Αγαμέμνονα (η προϋπόθεση αυτή, όμως, δεν περιλαμβανόταν ρητά στη "Διὸς βουλήν").

Αξίζει, λοιπόν, να προσέξουμε τη ρευστότητα του σχεδίου αυτού. Όταν καταφτάνει πρεσβεία στο πλοίο του Αχιλλέα για να του ζητήσουν να έρθει πίσω στη μάχη, τους διώχνει. Το σχέδιο τροποιείται από Αχιλλέα και προστίθεται ένας καινούργιος όρος: θα επιστρέψει όταν η φωτιά του πολέμου φτάσει στα πλοία των Αχαιών. Ακόμη και τότε, όμως, δε βγαίνει έξω να πολεμήσει. Το σχέδιο, δηλαδή, επαναπροσδιορίζεται, αυτή τη φορά από τον ποιητή, καθώς, αν εκπληρωνόταν, ο Αχιλλέας θα παρέμενε ατιμασμένος, θα έθετε το κλέος του σε κίνδυνο.

Από το ανωτέρω, αναφύεται, φυσικά, ένα εύλογο ερώτημα: πώς η μητέρα του Αχιλλέα έπεισε, σχεδόν ανάγκασε, έναν τέτοιον θεό να υπάκουσει στις εντολές της; Για να απαντηθεί αυτό, αρκεί να ανακαλέσουμε στο μυαλό μας τη σχέση των δυο αυτών προσώπων. Η Θέτις ήταν μια θεά, συγκεκριμένα Νηρηίδα, η οποία οδηγήθηκε σε γάμο με τον Πηλέα, παρακινημένος από τον Δία. Αυτή η πίεση του τελευταίου εξηγείται με βάση έναν μύθο, κατά τον οποίο ο Δίας, όταν έμαθε έναν χρησμό ότι ο γιος που θα γεννιόταν από την ένωση της Θέτιδος και ενός άλλου θεού θα τον διαδεχόταν στον θρόνο, έσπευσε να την παντρεύσει με έναν θνητό, με την ελπίδα ότι ο απόγονος με τα νέα δεδομένα θα ήταν θνητός και αδύναμος να διεκδικήσει τον Ολύμπιο θρόνο. Η Νηρηίδα αυτή, όπως ήταν αναμενόμενο, θεώρησε υποτιμητική για την ίδια την παντρειά της με έναν θνητό (κατώτερη συζυγία) και η οργή της αυτή φαίνεται να είναι ο "μοχλός" με τον οποίο ελέγχει τον πατέρα των ολύμπιων θεών. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, η σχέση εξουσίας της απέναντι στον Δία δε μας είναι (ακόμη) ακριβώς γνωστή...





Γ. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ.

1. Ἀχιλλέως (ενίοτε υπάρχει εναλλαγή "λ" με "λλ" για χάρη του μέτρου)
2. ἔτευχε (στο έπος συχνά δεν παρατηρείται χρονική αύξηση)
3. κυσὶν
4. οἰωνοῖς
5. ἐτελεῖτο (στο έπος υπάρχει τάση για ασυναίρετους τύπους)




Δ. ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ.
1. θεὰ: κλητική προσφώνηση
2. Ἀχιλῆος: γενική υποκειμενική στο "μῆνιν"
3. ἑλώρια: κατηγορούμενο στο "αὐτοὺς" (συνδετικό ρήμα: "τεῦχε")
4. ἀνδρῶν: γενική αντικειμενική στο "ἄναξ"
5.  δῖος: επιθετικός προσδιορισμός στο "Ἀχιλλεύς" (μόνιμο χαρακτηριστικό, έτσι χαρακτηρίζεται καθ'όλο το έπος)




Ε. ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ


Τραγούδα, θεά, την οργή του Αχιλλέα, του υιού του Πηλέα,

την καταστροφική, η οποία προξένησε άπειρες[1] δυστυχίες στους Αχαιούς, 

και έστειλε γενναίες ψυχές  πρόωρα στον Άδη

ηρώων[2] και αυτούς τους κατέστησε λεία στα σκυλιά 

και τα όρνεα όλα, έτσι υλοποιήθηκε η θέληση[3] του Δία,

από τη στιγμή που ήρθαν σε σύγκρουση και χώρισαν

ο υιός του Ατρέα και βασιλιάς των στρατηγών και ο θείος[4] Αχιλλέας

[1]Δεν έχει νόημα να μεταφράσουμε εδώ 10.000 πόνους.
[2]Υπενθυμίζουμε ότι η παρούσα μετάφραση διενεργείται στίχο ανά στίχο.
[3]Ο ποιητής αναφέρεται προφανώς στο σχέδιο που υποσχέθηκε ο Δίας στη Θέτιδα, τη μητέρα του Αχιλλέα. Η ισχύς της, τέτοια που υποχρέωσε τον Δία να ακούσει την επιθυμία της, θα αναλυθεί σε νεώτερη ανάρτηση.
[4]Έχει την έννοια του θεϊκού (δῖος) παρά του συγγενή θείου(!).



Καλή μελέτη!

Προοίμιο Ιλιάδος

μῆνιν ἄειδε θεὰ Πηληϊάδεω Ἀχιλῆος                                  1
οὐλομένην, ἣ μυρί' Ἀχαιοῖς ἄλγε' ἔθηκε,                            
πολλὰς δ' ἰφθίμους ψυχὰς Ἄϊδι προΐαψεν                       
ἡρώων, αὐτοὺς δὲ ἑλώρια τεῦχε κύνεσσιν 
οἰωνοῖσί τε πᾶσι, Διὸς δ' ἐτελείετο βουλή,                        5
ἐξ οὗ δὴ τὰ πρῶτα διαστήτην ἐρίσαντε 
Ἀτρεΐδης τε ἄναξ ἀνδρῶν καὶ δῖος Ἀχιλλεύς.










ΑΣΚΗΣΕΙΣ:


Α. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ. Ποια έργα αποδίδονται στον Όμηρο και ποια η θεματική τους; 



Β. ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ. 

1. Ποιο είναι το θέμα της Ιλιάδος; 

2. Από ποιο χρονικό σημείο αρχίζει η εξιστόρησή της;

3. Ποιο χαρακτηριστικό αποδίδεται στη "μῆνιν"; Τι έχετε να παρατηρήσετε για αυτό;

4. "Διὸς δ' ἐτελείετο βουλή" (στ. 5): προσδιορίστε την.




Γ. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ. Να αποδώσετε τους εξής τύπους που χρησιμοποιούνται στον Όμηρο στην αττική διάλεκτο:
1. Ἀχιλῆος 
2. τεῦχε 
3. κύνεσσιν 
4. οἰωνοῖσί 
5. ἐτελείετο 



Δ. ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ. Να αναγνωρίσετε συντακτικά τους εξής τύπους:
1. θεὰ
2. Ἀχιλῆος
3. ἑλώρια
4. ἀνδρῶν
5. δῖος



Ε. ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ. Να αποδώσετε το κείμενο στη νέα ελληνική.









                                                  ΚΑΛΗ ΜΕΛΕΤΗ!



(Ενδεικτικές απαντήσεις στις ασκήσεις θα αναρτηθούν σύντομα)