Σάββατο 12 Απριλίου 2014

Τεχνικές διαχείρισης άγχους εξετάσεων: οδηγός για μαθητές και κυρίως για γονείς


Το άγχος κινητοποιείται συνήθως από αρνητικές σκέψεις.
Από την Ευφροσύνη Μήτσιου, Msc Σχολική – Εξελικτική Ψυχολόγο Α.Π.Θ
Για αρκετά παιδιά οι εξετάσεις είτε αυτές είναι ενδοσχολικές (διαγωνίσματα, τεστ) είτε είναι Πανελλήνιες (συνήθως αυτές είναι και οι πιο απαιτητικές) ή στα πλαίσια σπουδών σε Τριτοβάθμια Εκπαίδευση σηματοδοτούν και ενισχύουν έντονο άγχος. Βεβαίως το άγχος μέχρι ενός σημείου είναι και δημιουργικό, παραγωγικό, μας κινητοποιεί. Όταν όμως ξεπερνά τα όρια του φυσιολογικού συνοδεύεται από αρνητικά συναισθήματα και καταστάσεις. 
Στην προκειμένη οι αρνητικές επιπτώσεις (που μπορεί να αποτελούν και προειδοποιητικά σημάδια για τους γονείς ή και για τα παιδιά) είναι:
- δυσκολία να συγκεντρωθούν
- δυσκολία να διαβάσουν, να μάθουν συγκεκριμένη ύλη και να τη θυμηθούν
αναφέρουν συνεχώς βαθμούς και επίδοση
- ευερεθιστότητα, επιθετικότητα, θυμός, κλάματα
μειωμένη όρεξη για φαγητό ή φουσκώματα
- δυσκολία στον ύπνο (εφιάλτες)
- ταχυκαρδία, ζάλη, τάση λιποθυμίας, βάρος στο στήθος, πονοκέφαλος
- ανησυχία, νευρικότητα και άγχος για διάφορα πράγματα
- τάσεις φυγής
Το άγχος κινητοποιείται συνήθως από αρνητικές σκέψεις οι οποίες σχετίζονται με το φόβο και την αγωνία του παιδιού για το πόσο καλά θα τα πάει στις εξετάσεις και σε περίπτωση αποτυχίας τι θα πούνε οι φίλοι και ιδιαίτερα οι γονείς που μπορεί να τους απογοητεύσει ή να μην επιβεβαιώσει τις προσδοκίες τους. Οι αρνητικές αυτές σκέψεις έχουν την ιδιότητα κάποιες φορές να ωθούν το παιδί να λειτουργεί με τέτοιο τρόπο που να προκαλέσει αυτό το οποίο φοβάται. Στην ουσία αυτό αποτελεί και το κλειδί για την καλύτερη αντιμετώπιση ή προετοιμασία του μαθητή.
Σημαντικό στοιχείο είναι να αλλάξει το παιδί τρόπο σκέψης όσον αφορά τις εξετάσεις. Για να γίνει κάτι τέτοιο χρειάζεται να αλλάξει και ο τρόπος σκέψης των ίδιων των γονιών. Οι εξετάσεις δεν είναι το εισιτήριο για επαγγελματική αποκατάσταση αλλά ούτε και μοναδικός τρόπος επιβεβαίωσης των ικανοτήτων του παιδιού τους. Αυτό φαίνεται και από τον τρόπο που το σύστημα απορροφά τα άτομα ανεξάρτητα από τη μορφωτική τους προέλευση.
Προτάσεις για τα παιδιά:
- οργανώστε όσο μπορείτε καλύτερα την ύλη για διάβασμα
κρατάτε σημειώσεις και επισημαίνετε με διαφορετικά στυλό/μαρκαδόρους – βασικά ή δύσκολα σημεία ώστε στην επανάληψη να τα βρίσκετε εύκολα
- κάνετε επαναλήψεις μόνοι ή μαζί με φίλους για να λύσετε απορίες και να φρεσκάρετε τις γνώσεις σας
- αποφεύγετε να διαβάζετε με εξαντλητικούς ρυθμούς κατά τη διάρκεια των εξετάσεων και να μένετε ξύπνιοι μέχρι αργά – το βασικό διάβασμα έχει προηγηθεί και τώρα απλά κάνετε επαναλήψεις
- διαβάστε αυτά που σας δυσκολεύουν λίγο πριν τις εξετάσεις και μην κουράζεστε με αυτά που ήδη ξέρετε καλά
- αποφύγετε να συζητάτε λίγο πριν τις εξετάσεις τι γνωρίζετε και τι δε γνωρίζετε – ενδεχομένως εκείνη τη στιγμή να αγχωθείτε ότι δε θυμάστε τίποτα
- μην ξεχνάτε τα διαλείμματα κατά τη διάρκεια της μελέτης
- προτιμήστε να τρώτε, να κοιμάστε καλά, να ξεκουράζεστε και να ασκήστε (βόλτα με ποδήλατο, περίπατος)
- σε περίπτωση άγχους και πανικού κατά τη διάρκεια των εξετάσεων σταματήστε τις αρνητικές σκέψεις (και κυριολεκτικά λέγοντας στον εαυτό σας σταμάτα ή stop) και αντικαταστήστε με θετικές, πάρτε βαθιές αναπνοές, σκεφτείτε κάποια όμορφη εικόνα (όπως διακοπές, αγαπημένο πρόσωπο) ή επαναλάβετε εσωτερικά κάποια λέξη ή φράση που σας ανακουφίζει
Προτάσεις για τους γονείς:- προσπαθήστε να είστε όσο το δυνατό πιο ήρεμοι – αν εσείς είστε ήρεμοι αυτό θα νιώθουν και τα παιδιά κοντά σας
- χρησιμοποιήστε και εσείς την τεχνική των αναπνοών για να σας βοηθά να αποφορτίζεστε
- εκτονωθείτε και εσείς με κάποιο τρόπο, όπως γυμναστική, περίπατο, συνάντηση με φίλους
- μην πιέζετε το παιδί να διαβάσει ή του το υπενθυμίζετε σε κάθε περίπτωση που το βλέπετε να κάθεται (και να μη διαβάζει)  – ξέρει το ίδιο τους ρυθμούς του – αν νιώσει πίεση από εσάς μπορεί να κάνει και ακριβώς το αντίθετο, να διαβάζει ελάχιστα
- μην φροντίζετε το παιδί περισσότερο από όσο χρειάζεται, δεν είναι άρρωστο απλά εξετάσεις δίνει – σταθείτε διακριτικά κοντά του και όταν θελήσει κάτι θα το ζητήσει
- αυτό που έχει ανάγκη το παιδί σε αυτή τη φάση είναι να είστε εκεί και να το ακούσετε, να μοιραστεί μαζί σας τις ανησυχίες και τους φόβους του
- Έχετε στο μυαλό ότι το παιδί δίνει εξετάσεις. Δεν «δίνουμε» εξετάσεις όπως ακούγεται πολύ συχνά (αν και έτσι μπορεί να νιώθετε). 
- Σε περίπτωση που δυσκολεύεστε να διαχειριστείτε αυτή την κατάσταση μια επίσκεψη σε έναν ειδικό ψυχικής υγείας μπορεί να είναι ιδιαίτερα βοηθητική τόσο για εσάς όσο και για το παιδί.
Αν οι εξετάσεις συνιστούν την πρώτη δοκιμασία για το πώς θα ανταποκριθεί ένα παιδί σε μελλοντικές απαιτήσεις αυτό που μπορούν να κάνουν οι γονείς είναι να βοηθήσουν τα παιδιά να προσαρμόζονται σε δύσκολες καταστάσεις περιορίζοντας έτσι τις αρνητικές επιπτώσεις που συνδέονται με αυτές.

Παρασκευή 11 Απριλίου 2014

Πανελλήνιες;

(Το παρόν άρθρο το συγκαταλέγουμε στην κατηγορία "Εκπαίδευση", καθώς θεωρούμε υπερτιμημένη την αξία των Πανελλήνιων και γι'αυτό αποφεύγουμε τη δημιουργία μιας κατηγορίας "Πανελλήνιες", ώστε να μη συμβάλουμε στη μεγαλοποίηση ενός συνηθισμένου κατά τη λογική κοινωνικού-εκπαιδευτικού φαινομένου.)

Σε έναν μήνα σχεδόν επίκειται η έναρξη των Πανελλαδικών εξετάσεων, ένας θεσμός κατά τον οποίο υποψήφιοι φοιτητές και σπουδαστές συγκεντρώνονται καθ'όλη την Ελλάδα ανά τμήματα (εξεταστικά κέντρα), για να "αξιολογηθούν" (δεν έχει καταντήσει καταχρηστική πια αυτή η λέξη;) στα ίδια θέματα, ανάλογα πάντα με την κατεύθυνση στην οποία υπάγονται. Μολονότι για τους περισσότερους αυτή μπορεί να θεωρείται μια ετήσια, τυπική και ασήμαντη για το σύνολο της κοινωνίας διαδικασία, οι ίδιοι οι εξεταζόμενοι μαζί με τα οικεία τους πρόσωπα αντιμετωπίζουν μια σοβαρή και καθοριστική για τις ζωές τους περίοδο. Ακούγεται κάπως υπερβολικό και δραματικό; Υπό φυσιολογικές συνθήκες, θα έπρεπε. Όχι, όμως, και για τους συμμετέχοντες.

Οι υποψήφιοι αυτοί, μαθητές λυκείων στην πλειονότητά τους αλλά και απόφοιτοι σε ένα σημαντικό τους μέρος, προκειμένου να γράψουν τους βαθμούς που θα τους επιτρέψουν να εισαχθούν στο ανώτερο εκπαιδευτικό στρώμα, είναι εύλογο ότι θα χρειαστεί να μελετήσουν την εξεταστέα ύλη. Επειδή, ωστόσο, αυτό το είδος προσπέλασής της διαφέρει από προηγούμενα έτη ως προς το ότι τη χρονιά αυτή θα κριθεί το αν θα πετύχουν ή όχι τη σχολή που θα τους προετοιμάσει για το μελλοντικό τους επάγγελμα και, κατ'επέκταση, θα επηρεάσει την πορεία της ζωής τους, καταβάλλουν τη μέγιστη δυνατή προσπάθεια. Κατά πόσο, όμως, ισχύει αυτό, δηλαδή το μέλλον τους να αποφασίζεται από μια εξέταση;

Ένας μέσος, λοιπόν, άνθρωπος μπορεί να αποκριθεί "κατά πολύ", αφού διαφορετικό επάγγελμα θα ασκήσει κάποιος που περνά (και ολοκληρώνει, φυσικά) π.χ. το μαθηματικό από αυτόν που πετυχαίνει την εισαγωγή του στην ιατρική. Κάτι τέτοιο, στο μεγαλύτερο μέρος του, είναι ορθό. Υπάρχουν, βέβαια, δυο ουσιαστικές ενστάσεις: αφ'ενός, και οι δυο τους θα έχουν όμοιες πιθανότητες να καταλήψουν μια εξ ίσου σπουδαία θέση εργασίας (οπότε δεν τίθεται, σ'αυτό τουλάχιστον το στάδιο, θέμα περί επαγγελματικής επιτυχίας ή αποτυχίας), αφ'ετέρου, στην περίπτωση που ο ενδιαφερόμενος δεν ικανοποιείται με το αποτέλεσμα, του δίνονται εναλλακτικές λύσεις, i.e. να επιχειρήσει ακόμη μια φορά (και όχι μόνο) την εξέταση των επόμενων ετών (ή να υποβάλει αίτηση για μετεγγραφή, εφόσον το πρόβλημα αφορά μόνο τον τόπο όπου εδράζεται η σχολή). 

Αφού, όπως είδαμε και παραπάνω, δεν είναι τόσο μελοδραματική η κατάσταση του υποψηφίου, τότε τί είναι αυτό που τους πιέζει; Η απάντηση στην ανωτέρω απορία μπορεί να είναι πολλαπλή: η προσωπικότητα του, το σχολείο, το φροντιστήριο, η οικογένεια, τα συγγενικά πρόσωπα, οι φίλοι, η ευρύτερη κοινωνία ή και συνδυασμός αυτών. Και αν σκεφτούμε, μάλιστα, ότι ο ήρωας μας (διότι για ήρωα πρόκειται) περιβάλλεται από ένα τέτοιο ασφυκτικό περιβάλλον, χωρίς να έχει δικό του χώρο να αναπνεύσει, κατά λογική συνέπεια, μπορούμε να καταλάβουμε, έστω και ελάχιστα, την περιπέτειά του και να τον στηρίξουμε, παρά να τον καταπιέζουμε με τη δική μας εγωιστική αντίληψη. 

Μήπως, τελικά, οι Πανελλήνιες ως φαινόμενο δεν είναι τίποτα άλλο από μια λάμψη που μας τραβάει την προσοχή και μας αποστρέφει από άλλα ζητήματα που βρίσκονται ψηλότερα στη σκάλα της προτεραιότητας; Και, ακόμη χειρότερα, μήπως εμείς οι ίδιοι κρατάμε τον φακό αυτό;

(Θα μπορούσε να γραφεί ολόκληρο βιβλίο με θέμα τις Πανελλήνιες και την επίδρασή τους στο κοινωνικό σύνολο. Καθώς, όμως, μας περιορίζει η έκταση του άρθρου, ένα κειμενικό είδος που βασίζεται κατά κόρον στο ενδιαφέρον του αναγνώστη, θα αφήσουμε τον προβληματισμό αυτό ως τροφή για σκέψη και πιθανό θέμα για debate.)



Πέμπτη 10 Απριλίου 2014

H glwssa mas apeileitai!

Χτες, όπως και κάθε σχεδόν ημέρα, έκανα log in στο facebook, ώστε, μεταξύ άλλων, να ρίξω μια ματιά στα νέα. Κάποια στιγμή διαβάζω μια δημοσίευση από αυτές που ανεβαίνουν στην αρχική μας σελίδα όταν έχουμε κάνει like σε κάποιο facebook page (για ευνόητους λόγους, δε θα αναφέρω το όνομα της σελίδας). Επειδή καμιά φορά τα σχόλια της δημοσίευσης παρουσιάζουν εντονότερο ενδιαφέρον από την ίδια τη δημοσίευση, όπως είναι αναμενόμενο, δεν τα άφησα απαρατήρητα...

Ένα από αυτά ήταν γραμμένο στα greeklish, μια αμφιλεγόμενη ιδιάζουσα γραφή που συνδυάζει τον ελληνικό προφορικό λόγο με τον λατινικό γραπτό. Με άλλα λόγια, είναι η απεικόνιση της ελληνικής γλώσσας με λατινικούς χαρακτήρες (και όχι η ίδια η γλώσσα). Το παράξενο σ'αυτή την κατάσταση είναι ότι το θέμα της συζήτησης των σχολίων, το οποίο αφορούσε μια μελέτη της ιστορικής πραγματικότητας (κατά πόσο είναι δυνατό να γνωρίζουμε αν όσα καταγράφονται και μας παραδίδονται ανά τους αιώνες είναι όντως όσα συνέβησαν;), τροποποιήθηκε απότομα και είχε πια σχέση με το ένα μοναδικό σχόλιο που ήταν γραμμένο σε greeklish. Τα σχόλια που ακολουθούσαν -περιττό να το πούμε- συγκροτούσαν μια συντονισμένη επίθεση κατά του "Greeklish" γράφοντος. Και τι τον κατηγορούσαν; Ότι δεν ξέρει να γράφει ελληνικά! Ποιοι; Όσοι στην μόνη περίοδο που συνέτασσαν είχαν σωρεία ορθογραφικών "λαθών" (άλλο ένα θέμα που θα εξετάσουμε σε νεώτερη ανάρτηση)! 

Μια εύλογη ερώτηση που θα μπορούσε κάποιος να θέσει, πριν την άκριτη επίθεση, είναι ένα "γιατί;". Αυτό πολλές φορές ξεχνάμε όταν σπεύδουμε να κατηγορήσουμε. Μήπως άραγε υπάρχει κάποιος λόγος που ένας συνομιλητής μας γράφει με έναν συγκεκριμένο τρόπο; Για οικονομία χρόνου και κόπου; Λόγω μη αναγνώρισης της ελληνικής γραμματοσειράς από τον υπολογιστή/πληκτρολόγιο που χρησιμοποιείται; Εξ αιτίας του συρμού και του λεγόμενου peer pressure; Για κάποιον άλλον λόγο; 

Και αλήθεια, σε δύο παραγράφους κάνουμε λόγο για τα greeklish, έτι δεν έχουμε δηλώσει πότε άρχισαν αυτά την πορεία τους ως γλωσσικό φαινόμενο. "Την τελευταία δεκαετία", μπορεί να αποκριθεί κανείς. Ισχύει, ωστόσο, κάτι τέτοιο; 

Όπως, λοιπόν, αναφέρει ο Μιχάλης Μεϊμάρης, καθηγητής του τμήματος Επικοινωνίας και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, "Έχει ενδιαφέρον να σημειώσουμε ότι τα greeklish έκαναν την εμφάνισή τους πολλά χρόνια πριν, επομένως δεν αποτελούν εφεύρεση της εποχής του διαδικτύου. Υπάρχει καταγεγραμμένη μαρτυρία για ένα -χαμένο σήμερα- χειρόγραφο της «Ερωφίλης» του 1595, αυτόγραφο του Χορτάτση, στο οποίο ο συγγραφέας έγραψε το έργο του με λατινικό αλφάβητο, χωρίς όμως να είναι γνωστός ο λόγος για την επιλογή του αυτή. Χρήση λατινικού αλφαβήτου για ελληνική γραφή έχουµε επίσης στη Χίο τον 18ο αιώνα, τα λεγόµενα «φραγκοχιώτικα» (Langue Francochiotica), που απαντώνται κυρίως σε θρησκευτικά κείµενα και επιστολές."

Είναι καιρός μάλλον να παραδεχτούμε ότι τα greeklish αυτά καθαυτά δεν απειλούν σε καμία περίπτωση την ελληνική μας γλώσσα. Διότι η γλώσσα, σύμφωνα με τη σύγχρονη γλωσσολογία, είναι κυρίως αυτή του προφορικού λόγου και η γραπτή δεν είναι τίποτα άλλο από μια διαφορετική της πραγμάτωση απεικονίζοντας τον προφορικό λόγο. Είναι σαν να λέμε ότι κινδυνεύουμε εμείς οι ίδιοι, επειδή η φωτογραφία ή η ζωγραφιά που μας αναπαριστά έχει διαφορετική από την "επιθυμητή" ανάλυση. 

Αυτό, τέλος, που έχουμε χρέος να θυμόμαστε είναι ότι η γλώσσα μας είναι πρωτίστως ένα μέσο επικοινωνίας. Είναι φυσικό επόμενο να προσαρμόζεται στις εκάστοτε επικοινωνιακές μας ανάγκες και όχι εμείς να περιοριζόμαστε στη δική της επικοινωνιακή δυναμική (που θεμελιώθηκε, άλλωστε, από τους προγενέστερούς μας). Αυτή πρέπει να μας υπηρετεί και όχι εμείς αυτή.


(Υστερογραφικό σημείωμα: είναι φυσιολογικό να υπάρχουν αρκετοί με διαφορετικές γνώμες πάνω σε αυτό το θέμα. Αν το επιθυμείτε, μπορούμε να διοργανώσουμε ένα debate επιχειρημάτων και να ανταλλάξουμε απόψεις, εντός πάντα ενός φιλικού κλίματος.)



Δευτέρα 7 Απριλίου 2014

Είναι η ελληνική γλώσσα ανώτερη όλων;

Σίγουρα όταν γίνεται λόγος για τις γλώσσες και ιδιαίτερα για την ελληνική κάποιος θα βρεθεί να υποστηρίξει ότι η ελληνική είναι η ανώτερη γλώσσα. Ισχύει όμως αυτός ο ισχυρισμός;

Αρχικά, πρέπει να πούμε ότι καμία γλώσσα δεν είναι καλύτερη από κάποια άλλη και ότι όλες έχουν διαφορετική συστηματική πολυπλοκότητα. Για παράδειγμα, κάποιες μπορούν να είναι πιο αναλυτικές ενώ άλλες πιο απλές. Κάποιες να δίνουν περισσότερη έμφαση στη μορφολογία ενώ άλλες στη σύνταξη.

Όλες οι γλώσσες λοιπόν είναι ίσες μεταξύ τους γιατί βοηθούν τα άτομα της κάθε κοινότητας στην επικοινωνία. Έχοντας υπόψη το παραπάνω κατανοούμε ότι όλες οι κοινωνίες έχουν ακριβώς τις ίδιες επικοινωνιακές ανάγκες είτε μιλάμε για κοινωνίες της Αφρικής είτε της Αμερικής. Δεν έχει βρεθεί μέχρι στιγμής καμία γλώσσα από τις 6.000 που μιλιούνται να είναι περισσότερο καλή ή πιο εκλεπτυσμένη από κάποια άλλη. Ακόμα και οι αρχαίες γλώσσες ήταν εξίσου πολύπλοκες με τις σημερινές.

Ένα ακόμα επιχείρημα προς αυτή τη κατεύθυνση είναι ότι και οι 6.000 είναι εκφραστικά ισοδύναμες. Για παράδειγμα, ό,τι εκφράζουμε στα ελληνικά μπορούμε να το κάνουμε με την ίδια ακριβώς επιτυχία στα σουαχίλι ή στα κινέζικα. Όμως για να μεταδώσουμε το μήνυμα με ακρίβεια ίσως χρειαστεί να χρησιμοποιήσουμε διαφορετικό τρόπο όπως για παράδειγμα να το πούμε περιφραστικά.

Για να γίνει πιο κατανοητό αυτό ας σκεφτούμε τα αρχαία και τα νέα ελληνικά. Σταδιακά, κατά την φυσιολογική αλλαγή της γλώσσας, χάθηκαν από τα αρχαία το απαρέμφατο, η ευκτική και η δοτική. Αυτό δεν σημαίνει ότι η νέα ελληνική έγινε φτωχότερη από την αρχαία καθώς τα ίδια πράγματα μπορούμε να τα αποδώσουμε περιφραστικά.  

Ακόμα ας σκεφτούμε και το εξής: Όταν ανακύπτει μία νέα ανάγκη, ένα νέο προϊόν ή μία νέα ιδέα είμαστε σε θέση να του δώσουμε ένα όνομα και φυσικά να περιγράψουμε τα χαρακτηριστικά του είτε μιλάμε ισπανικά είτε πολωνικά.

Έτσι, λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω και σκεφτόμενοι γλωσσολογικά είναι αναγκαίο να αφήσουμε επιτέλους πίσω μας την άποψη ότι η ελληνική είναι η πλουσιότερη και η σπουδαιότερη γλώσσα. 

Ενδεικτικές απαντήσεις στις ασκήσεις του προοιμίου της Ιλιάδος


Για τις απαντήσεις που ακολουθούν έχει καταβληθεί προσπάθεια να διακρίνονται από επιγραμματική συντομία, όσο αυτό είναι δυνατό. Για πληρέστερες και αναλυτικότερες μορφές τους σας παραπέμπουμε σε ενδεικτική βιβλιογραφία (θα βρίσκεται σε μια καινούργια ετικέτα με την ονομασία "ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ").

Α. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ. Ποια έργα αποδίδονται στον Όμηρο και ποια η θεματική τους; 

Η εν προκειμένω ερώτηση παρουσιάζει μια προβληματική: μας έχουν διασωθεί ελάχιστες πληροφορίες για το μακρινό αρχαίο παρελθόν και αυτό καθίσταται συνεχώς οξύτερο όσο περισσότερο απομακρυνόμαστε από το παρόν. Το γεγονός ότι σήμερα "γνωρίζουμε" (ή μάλλον εικάζουμε) για αρχαίους (ποιος το ορίζει άραγε και ποια περίοδο καλύπτει αυτή η "αρχαιότητα";) συγγραφείς, τον πολιτισμό τους, την καθημερινότητά τους και τα επιτεύγματά τους οφείλεται κατά γενική παραδοχή σε τύχη! Αυτό, μεταξύ άλλων παραγόντων, διότι είτε η γραφική ύλη της εποχής, άλλοτε η πέτρα, άλλοτε ο πάπυρος, άλλοτε η περγαμηνή και πολύ αργότερα το χαρτί (η τέχνη του οποίου διαδόθηκε από Κινέζους αιχμαλώτους που πιάστηκαν στη Σαμαρκάνδη στα μέσα του 9ου αι. μ.Χ., αρχικά στους Άραβες και, έπειτα, στην υπόλοιπη Ευρώπη) καταστρεφόταν από λεηλασίες, είτε επειδή το ίδιο το υλικό δεν άντεχε στον χρόνο (αρκεί μόνο να σκεφτεί κανείς ότι ο πάπυρος έχει μέγιστη διάρκεια ζωής, και αυτό μόνο όταν υπάρχουν οι καταλληλότερες συνθήκες, τα 300 χρόνια), είτε καθώς οι αντιγραφείς προκαλούσαν άθελά τους ζημιά (π.χ. μπορούσε να χυθεί ένα μελανοδοχείο που να καταστρέψει τον αντιγραφόμενο κώδικα) είτε γιατί στις μεταγραφές κωδίκων επιλέγονταν να διασωθούν μόνο αυτοί που θεωρούνταν πιο άξιοι ή επιτυχείς (κάτι λογικό, αφού η διαδικασία αυτή ήταν εξαιρετικά κουραστική, χρονοβόρα και δαπανηρή).

Στο πλαίσιο αυτό, είναι φανερό ότι δεν μπορούμε να απαντήσουμε με ασφάλεια στην παρούσα ερώτηση. Γι'αυτό και αποφασίσαμε να συμπεριλάβουμε όλα τα έργα που υπάρχει έστω και μικρή πιθανότητα να έγραψε ο Όμηρος ή αποδίδονταν σε αυτόν βάσει πηγών της κλασική περιόδου.

Έτσι, λοιπόν, από τον Τρωικό Κύκλο μνημονεύουμε τα Κύπρια Έπη, τα οποία αφορούν την προϊστορία της Ιλιάδος (επιθυμία Δία να προκαλέσει πόλεμο για τον περιορισμό του υπερπληθυσμού, γάμος Πηλέα-Θέτιδας, κρίση Πάρη, αρπαγή Ελένης, πρώτα χρόνια πολέμου), την Ιλιάδα (θυμός Αχιλλέα απέναντι στον Αγαμέμνονα, επειδή του άρπαξε το γέρας του - θα κάνουμε εκτενέστερο λόγο γι'αυτό σε επόμενες αναρτήσεις), την Ιλίου Πέρσιδα (τα αμέσως μετά της Ιλιάδος, κατάληψη Τροίας), τους Νόστους (επιστροφή Αχαιών ηρώων στην πατρίδα τους) και την Οδύσσεια (περιπέτειες Οδυσσέα κατά το ταξίδι της επιστροφής του στην Ιθάκη). Από τον Θηβαϊκό Κύκλο αξίζει να αναφέρουμε την Θηβαΐδα (μύθος Λαβδακιδών, οι επτά επί Θήβας) και τους Επιγόνους (δεύτερη εκστρατεία, αυτή τη φορά από τους απόγονους των επτά επί Θήβας).




Β. ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ:
1. Ποιο είναι το θέμα της Ιλιάδος;

Με την πρώτη κιόλας λέξη προσδιορίζεται ο θεματικός άξονας γύρω από τον οποίο περιελίσσεται η πλοκή της Ιλιάδος: πρόκειται για τη "μῆνιν" του Αχιλλέα, που προκλήθηκε με το περιστατικό της αρπαγής της Βρισηίδας, γέρατος του υιού του Πηλέα, από τον Αγαμέμνονα. Η οργή αυτή μπορεί να αποδοθεί (εν μέρει) στο γεγονός ότι ο Ατρείδης ιδιοποιήθηκε από αυτόν μια όμορφη γυναίκα και πιθανό ταίρι του. Για μερικούς, αυτή είναι μια λογική και ικανοποιητική εξήγηση. Άλλοι, όμως, παρατηρούν κάτι βαθύτερο από μια ερωτική περιπλοκή. Η Βριδηίδα ήταν το πολεμικό λάφυρο του Αχιλλέα από την καταστροφή της Λυρνησσού και, στο πλαίσιο αυτό, ο Αγαμέμνων δε στέρησε από τον ποδώκη πολεμιστή απλώς μια ερωμένη, αλλά πολύ περισσότερο την υλική απόδειξη της τιμής του. Με άλλα λόγια, ο Αγαμένων ατίμασε τον Αχιλλέα, του αφαίρεσε την απτή έκφραση του κλέους του, και, κατά φυσικό επακόλουθο, δημιουργήθηκε η "μῆνις" του δεύτερου. Το θέμα του έργου αυτού, λοιπόν, φαίνεται να κινείται σε αυτή την ερμηνευτική γραμμή.




2. Από ποιο χρονικό σημείο αρχίζει η εξιστόρησή της;


Η χρονική αφετηρία της Ιλιάδος δηλώνεται ήδη με τους στίχους 6-7:

ἐξ οὗ δὴ τὰ πρῶτα διαστήτην ἐρίσαντε
Ἀτρεΐδης τε ἄναξ ἀνδρῶν καὶ δῖος Ἀχιλλεύς



από την ώρα που τσακώθηκαν και δε μιλιούνταν 

ο αρχηγός των στρατιωτών Αγαμέμνων, γιος του Ατρέα, και ο δυνατός σαν θεός Αχιλλέας.


Είναι αξιοπρόσεκτο ότι το σημείο έναρξης της αφήγησης στην Ιλιάδα είναι χρονικά καθορισμένο, σε αντίθεση με της Οδύσσειας, όπου η Μούσα αφήνεται ελεύθερη να εξιστορήσει τις περιπέτειες του ομώνυμου ήρωα από όποιο σημείο επιθυμεί ("
τῶν ἁμόθεν γε, θεά, θύγατερ Διός, εἰπὲ καὶ ἡμῖν").




3.
Ποιο χαρακτηριστικό αποδίδεται στη "μῆνιν"; Τι έχετε να παρατηρήσετε για αυτό;

H "
μῆνις" του Αχιλλέα, θεματικός πυρήνας όλου του έργου, είναι "οὐλομένη" (στ. 2), καταστροφική. Από αυτό ήδη το σημείο διαφαίνεται η αρνητική αξιόλογηση των πραγμάτων από τον ποιητή. Η οργή αυτή, μάλιστα, παρουσιάζεται με μια εσωτερική προοπτική σε ατομικό επίπεδο ("Πηληϊάδεω Ἀχιλῆος"), η οποία, ωστόσο, διευρύνεται σταδιακά και εξωτερικεύεται στο πεδίο των Αχαιών ("ἣ μυρί' Ἀχαιοῖς ἄλγε' ἔθηκε") και, έπειτα, περιλαμβάνει στον θανατηφόρο κύκλο της και το στρατόπεδο των Τρώων και όλων συλλήβδην των ηρώων που συμμετέχουν στον πόλεμο ("ἡρώων"). Δε φαίνεται, όμως, να περιορίζεται στον ανθρώπινο μόνο κόσμο. Τις φρικτές συνέπειες της "μήνιος" επρόκειτο να γευτούν και όσοι βρίσκονταν στον Κάτω Κόσμο ("πολλὰς δ' ἰφθίμους ψυχὰς Ἄϊδι προΐαψεν"), η οποίοι ατιμάζονταν, καθώς τα νεκρά σώματά τους έπεφταν λεία στα θηρία και δεν τους αποδίδονταν οι πρέπουσες ταφικές τιμές ("αὐτοὺς δὲ ἑλώρια τεῦχε κύνεσσιν οἰωνοῖσί τε πᾶσι"). Από την οργή του Αχιλλέα, βέβαια, δεν ξέφυγαν ούτε οι θεοί. Ο Δίας, αναγκάστηκε να ακολουθήσει το σχέδιο του Αχιλλέα, διαμεσολαβημένο σ'αυτόν από τη Θέτιδα, μητέρα του θείου πολεμιστή ("Διὸς δ' ἐτελείετο βουλή"). Η σφαίρα επιρροής, λοιπόν, της "οὐλομένης" έκφρασης του πάθους του Αχιλλέα αφορά και τους ζωντανούς και τους νεκρούς, και τους θνητούς και τους θεούς.
           

4.
"Διὸς δ' ἐτελείετο βουλή" (στ. 5): προσδιορίστε την.

"Και υλοποιήθηκε το σχέδιο του Δία" (στ. 5): Πρόκειται για την υπόσχεση που έδωσε ο Δίας στη Θέτιδα, μητέρα του Αχιλλέα, σύμφωνα με την οποία το στρατόπεδο των Αχαιών θα έχανε στη μάχη για όσον καιρό απουσίαζε ο ποδώκης πολεμιστής. Αυτός θα επέστρεφε, αφού πρώτα αποκαθίστατο η τιμή του, αποδεχόμενος την υλική (με δώρα, με λάφυρα) έκφραση της συγγνώμης εκ μέρους του Αγαμέμνονα (η προϋπόθεση αυτή, όμως, δεν περιλαμβανόταν ρητά στη "Διὸς βουλήν").

Αξίζει, λοιπόν, να προσέξουμε τη ρευστότητα του σχεδίου αυτού. Όταν καταφτάνει πρεσβεία στο πλοίο του Αχιλλέα για να του ζητήσουν να έρθει πίσω στη μάχη, τους διώχνει. Το σχέδιο τροποιείται από Αχιλλέα και προστίθεται ένας καινούργιος όρος: θα επιστρέψει όταν η φωτιά του πολέμου φτάσει στα πλοία των Αχαιών. Ακόμη και τότε, όμως, δε βγαίνει έξω να πολεμήσει. Το σχέδιο, δηλαδή, επαναπροσδιορίζεται, αυτή τη φορά από τον ποιητή, καθώς, αν εκπληρωνόταν, ο Αχιλλέας θα παρέμενε ατιμασμένος, θα έθετε το κλέος του σε κίνδυνο.

Από το ανωτέρω, αναφύεται, φυσικά, ένα εύλογο ερώτημα: πώς η μητέρα του Αχιλλέα έπεισε, σχεδόν ανάγκασε, έναν τέτοιον θεό να υπάκουσει στις εντολές της; Για να απαντηθεί αυτό, αρκεί να ανακαλέσουμε στο μυαλό μας τη σχέση των δυο αυτών προσώπων. Η Θέτις ήταν μια θεά, συγκεκριμένα Νηρηίδα, η οποία οδηγήθηκε σε γάμο με τον Πηλέα, παρακινημένος από τον Δία. Αυτή η πίεση του τελευταίου εξηγείται με βάση έναν μύθο, κατά τον οποίο ο Δίας, όταν έμαθε έναν χρησμό ότι ο γιος που θα γεννιόταν από την ένωση της Θέτιδος και ενός άλλου θεού θα τον διαδεχόταν στον θρόνο, έσπευσε να την παντρεύσει με έναν θνητό, με την ελπίδα ότι ο απόγονος με τα νέα δεδομένα θα ήταν θνητός και αδύναμος να διεκδικήσει τον Ολύμπιο θρόνο. Η Νηρηίδα αυτή, όπως ήταν αναμενόμενο, θεώρησε υποτιμητική για την ίδια την παντρειά της με έναν θνητό (κατώτερη συζυγία) και η οργή της αυτή φαίνεται να είναι ο "μοχλός" με τον οποίο ελέγχει τον πατέρα των ολύμπιων θεών. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, η σχέση εξουσίας της απέναντι στον Δία δε μας είναι (ακόμη) ακριβώς γνωστή...





Γ. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ.

1. Ἀχιλλέως (ενίοτε υπάρχει εναλλαγή "λ" με "λλ" για χάρη του μέτρου)
2. ἔτευχε (στο έπος συχνά δεν παρατηρείται χρονική αύξηση)
3. κυσὶν
4. οἰωνοῖς
5. ἐτελεῖτο (στο έπος υπάρχει τάση για ασυναίρετους τύπους)




Δ. ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ.
1. θεὰ: κλητική προσφώνηση
2. Ἀχιλῆος: γενική υποκειμενική στο "μῆνιν"
3. ἑλώρια: κατηγορούμενο στο "αὐτοὺς" (συνδετικό ρήμα: "τεῦχε")
4. ἀνδρῶν: γενική αντικειμενική στο "ἄναξ"
5.  δῖος: επιθετικός προσδιορισμός στο "Ἀχιλλεύς" (μόνιμο χαρακτηριστικό, έτσι χαρακτηρίζεται καθ'όλο το έπος)




Ε. ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ


Τραγούδα, θεά, την οργή του Αχιλλέα, του υιού του Πηλέα,

την καταστροφική, η οποία προξένησε άπειρες[1] δυστυχίες στους Αχαιούς, 

και έστειλε γενναίες ψυχές  πρόωρα στον Άδη

ηρώων[2] και αυτούς τους κατέστησε λεία στα σκυλιά 

και τα όρνεα όλα, έτσι υλοποιήθηκε η θέληση[3] του Δία,

από τη στιγμή που ήρθαν σε σύγκρουση και χώρισαν

ο υιός του Ατρέα και βασιλιάς των στρατηγών και ο θείος[4] Αχιλλέας

[1]Δεν έχει νόημα να μεταφράσουμε εδώ 10.000 πόνους.
[2]Υπενθυμίζουμε ότι η παρούσα μετάφραση διενεργείται στίχο ανά στίχο.
[3]Ο ποιητής αναφέρεται προφανώς στο σχέδιο που υποσχέθηκε ο Δίας στη Θέτιδα, τη μητέρα του Αχιλλέα. Η ισχύς της, τέτοια που υποχρέωσε τον Δία να ακούσει την επιθυμία της, θα αναλυθεί σε νεώτερη ανάρτηση.
[4]Έχει την έννοια του θεϊκού (δῖος) παρά του συγγενή θείου(!).



Καλή μελέτη!

Προοίμιο Ιλιάδος

μῆνιν ἄειδε θεὰ Πηληϊάδεω Ἀχιλῆος                                  1
οὐλομένην, ἣ μυρί' Ἀχαιοῖς ἄλγε' ἔθηκε,                            
πολλὰς δ' ἰφθίμους ψυχὰς Ἄϊδι προΐαψεν                       
ἡρώων, αὐτοὺς δὲ ἑλώρια τεῦχε κύνεσσιν 
οἰωνοῖσί τε πᾶσι, Διὸς δ' ἐτελείετο βουλή,                        5
ἐξ οὗ δὴ τὰ πρῶτα διαστήτην ἐρίσαντε 
Ἀτρεΐδης τε ἄναξ ἀνδρῶν καὶ δῖος Ἀχιλλεύς.










ΑΣΚΗΣΕΙΣ:


Α. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ. Ποια έργα αποδίδονται στον Όμηρο και ποια η θεματική τους; 



Β. ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ. 

1. Ποιο είναι το θέμα της Ιλιάδος; 

2. Από ποιο χρονικό σημείο αρχίζει η εξιστόρησή της;

3. Ποιο χαρακτηριστικό αποδίδεται στη "μῆνιν"; Τι έχετε να παρατηρήσετε για αυτό;

4. "Διὸς δ' ἐτελείετο βουλή" (στ. 5): προσδιορίστε την.




Γ. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ. Να αποδώσετε τους εξής τύπους που χρησιμοποιούνται στον Όμηρο στην αττική διάλεκτο:
1. Ἀχιλῆος 
2. τεῦχε 
3. κύνεσσιν 
4. οἰωνοῖσί 
5. ἐτελείετο 



Δ. ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ. Να αναγνωρίσετε συντακτικά τους εξής τύπους:
1. θεὰ
2. Ἀχιλῆος
3. ἑλώρια
4. ἀνδρῶν
5. δῖος



Ε. ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ. Να αποδώσετε το κείμενο στη νέα ελληνική.









                                                  ΚΑΛΗ ΜΕΛΕΤΗ!



(Ενδεικτικές απαντήσεις στις ασκήσεις θα αναρτηθούν σύντομα)

Ξενοφῶν, Κύρου Ἀνάβασις, 1.4.13 - 1.4.16

Μένων δὲ πρὶν δῆλον εἶναι τί ποιήσουσιν οἱ ἄλλοι στρατιῶται, πότερον ἕψονται Κύρῳ ἢ οὔ, συνέλεξε τὸ αὑτοῦ στράτευμα χωρὶς τῶν ἄλλων καὶ ἔλεξε τάδε. Ἄνδρες, ἐάν μοι πεισθῆτε, οὔτε κινδυνεύσαντες οὔτε πονήσαντες τῶν ἄλλων πλέον προτιμήσεσθε στρατιωτῶν ὑπὸ Κύρου. τί οὖν κελεύω ποιῆσαι; νῦν δεῖται Κῦρος ἕπεσθαι τοὺς Ἕλληνας ἐπὶ βασιλέα· ἐγὼ οὖν φημι ὑμᾶς χρῆναι διαβῆναι τὸν Εὐφράτην ποταμὸν πρὶν δῆλον εἶναι ὅ τι οἱ ἄλλοι Ἕλληνες ἀποκρινοῦνται Κύρῳ. ἢν μὲν γὰρ ψηφίσωνται ἕπεσθαι, ὑμεῖς δόξετε αἴτιοι εἶναι ἄρξαντες τοῦ διαβαίνειν, καὶ ὡς προθυμοτάτοις οὖσιν ὑμῖν χάριν εἴσεται Κῦρος καὶ ἀποδώσει· ἐπίσταται δ’ εἴ τις καὶ ἄλλος· ἢν δὲ ἀποψηφίσωνται οἱ ἄλλοι, ἄπιμεν μὲν ἅπαντες τοὔμπαλιν, ὑμῖν δὲ ὡς μόνοις πειθομένοις πιστοτάτοις χρήσεται καὶ εἰς φρούρια καὶ εἰς λοχαγίας, καὶ ἄλλου οὗτινος ἂν δέησθε οἶδα ὅτι ὡς φίλοι τεύξεσθε Κύρου. ἀκούσαντες ταῦτα ἐπείθοντο καὶ διέβησαν πρὶν τοὺς ἄλλους ἀποκρίνασθαι.
                                                                       
                                                                               Ξενοφῶν, Κύρου Ἀνάβασις, 1.4.13 - 1.4.16

ΑΣΚΗΣΕΙΣ:
Α. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ. Από τις τρεις επιλογές που σας δίδονται να επιλέξετε αυτή που συμπληρώνει καταλληλότερα το κενό των ακόλουθων προτάσεων:
1. Το παρατιθέμενο απόσπασμα ανθολογείται από το ________________ έργο του Ξενοφώντος, Κύρου Ἀνάβασις.
 α. φιλοσοφικό
 β. ιστορικό
 γ. δικανικό

2.  "ὑπὸ Κύρου": πρόκειται για τον ______________.
 α. Κύρο τον Α'
 β. Κύρο τον Β' (γνωστός και με τα προσωνύμια "ο Μέγας" και "ο Πρεσβύτερος")
 γ. Κύρο τον Νεότερο


Β. ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ. Να απαντήσετε με τη μεγαλύτερη δυνατή οικονομία τις εξής ερωτήσεις:

1. "χωρὶς τῶν ἄλλων": σε ποιους αναφέρεται;

2. Ποιο είναι το επιχείρημα του Μένωνα για να πείσει τους στρατιώτες του να διαβούν πρώτοι τον Ευφράτη Ποταμό;

3. Για ποια μεγάλη μάχη προπαρασκευάζεται ο Κύρος; Πιστεύετε ότι η αντίδρασή του απέναντι στο στράτευμα του Μένωνα θα είναι η ίδια που αναμένει; 

Γ. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ. Να γράψετε τον ζητούμενο γραμματικό τύπο (ΠΡΟΣΟΧΗ! Αν δε δηλώνεται η φωνή, εννοείται η ίδια):
1. ἕψονται: ο ίδιος τύπος στον αόριστο β'
2. συνέλεξε: ο ίδιος τύπος στον παρακείμενο
3. Ἄνδρες: κλητική ενικού
4. μοι: δοτική ενικού ουδετέρου γένους (πλήρης τύπος)
5. πεισθῆτε: ο ίδιος τύπος στον μέλλοντα
6. φημι: γ' ενικό πρόσωπο οριστικής ενεστώτα
7. χρῆναι: γ' ενικό πρόσωπο οριστικής ενεστώτα
8. οὗτινος: ονομαστική πληθυντικού ουδετέρου γένους
9. οἶδα: β' ενικό πρόσωπο παρατατικού
10. τεύξεσθε: β' πληθυντικό πρόσωπο ευκτικής αορίστου β'

Δ. ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ. Να αναγνωρίσετε συντακτικά τις εξής λέξεις-φράσεις-προτάσεις (ΠΡΟΣΟΧΗ! Να δηλώνεται πάντα ο όρος στον οποίο αναφέρονται συντακτικά):
1. τάδε
2. κινδυνεύσαντες
3. ἐπὶ βασιλέα
4. τοῦ διαβαίνειν
5. πρὶν τοὺς ἄλλους ἀποκρίνασθαι 

Ε. ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ. Να εντοπίσετε όλους τους υποθετικούς λόγους του κειμένου και να τους εξαρτήσετε από τη φράση " Ἐδόκει Μένωνι... " .

ΣΤ. ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ. Να αποδώσετε νοηματικά το κείμενο στη νέα ελληνική.




                                                         ΚΑΛΗ ΜΕΛΕΤΗ!



(Ενδεικτικές απαντήσεις των ασκήσεων θα αναρτηθούν σύντομα. Καλή εβδομάδα!)



Σάββατο 5 Απριλίου 2014

Καλωσόρισμα επισκεπτών

Σας καλωσορίζουμε στη studentium civitatem (πολιτεία φοιτητών), ένα blog φιλολογικού κυρίως περιεχομένου, με στόχο την ανάδειξη θεμάτων επιστημονικού και μή ενδιαφέροντος και τη συστηματοποίηση-κατηγοριοποίηση πληροφοριών που μπορούν να φανούν χρήσιμα για μαθητές, φοιτητές, καθηγητές και, εν γένει, βιβλιόφιλους. Η καινοτομία του παρόντος ιστοτόπου επαφίεται αφ'ενός μεν στην ταπεινή μας παραδοχή ότι κανείς δεν είναι αλάνθαστος, αφ'ετέρου δε στην επιθυμία μας να αναπτύξουμε επικοινωνία με τους επισκέπτες μας. 
Στο ανωτέρω πλαίσιο, θα χαρούμε να μας ενημερώνετε για όποιο τυχόν σφάλμα ή αβλεψία εντοπίζετε στην ιστοσελίδα μας μέσω του e-mail μας (βλ. κατηγορία "ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ") καθώς και μέσω της πλατφόρμας σχολίων της εκάστοτε δημοσίευσής μας. Επιπλέον, είμαστε ανοιχτοί σε συζήτηση για όποιο φιλολογικό ζήτημα σάς απασχολεί.
Η "πολιτεία" (civitas) μας, λοιπόν, αρχίζει σταδιακά να ανθίζει, και τί καλύτερο από το να τις παρέχουμε όλοι μαζί τις κατάλληλες συνθήκες, ώστε να εξελιχθεί σε ένα πελώριο, επιβλητικό πλατάνι, που να μας εγκολπώνεται με τη σκιά του...
Έρχονται σύντομα...

Επικοινωνία

Συμπληρώστε τα παρακάτω πεδία για να έρθετε σε επαφή μαζί μας.

Όνομα

Email

Θέμα

Μήνυμα

File Upload

File Upload

File Upload